|
|
|
 | Divna Vuksanović | |
| |
detalj slike: KRK Art dizajn
KRATKI PODSETNIK: ESTETIKA OTPORA
mami Mimici i tati Puru Jedna od varijacija na temu angažovane estetike jeste tzv.“estetika otpora“. Pod otporom se, pritom, misli ne samo na običan bunt, već i na organizovane proteste, otpor ratovima, te revoluconarno delovanje. Zanimljivo je da u istoimenom delu, odnosno romanu (Estetika otpora / The Aesthetics of Resistance) Petera Vajsa (Weiss), otpor biva pročitan kao angažman, a nasuprot ideologizovanoj upotrebi romana, što je, kako se čini, nadgradnja Sartrove (Sartr) koncepcije angažovane književnosti, kao i baštinjenje teorijskog nasleđa avangarde. U informatičkoj eri (tzv.“društvo kontrole“) nosilac otpora o kome je reč jeste, kako tvrdi Delez (Deleuze), umetničko stvaralaštvo. Estetika otpora, otuda, delom pada u domen teorija i filozofije medija, a delom u polje teoretizovanja umetničke prakse. O informaciji koja je ovladala današnjim društvom, u tekstu saopštenja sa konferencije (1987) pod nazivom: „Šta je čin stvaranja?“ Delez kaže sledeće: “Reći ćemo da je to upravo informacija, kontrolisani sistem naredbi-reči upotrebljenih u datom društvu. Kakve veze s tim ima umetnost? Da ne govorimo odmah o umetničkim delima, recimo samo da postoji i protiv-informacija. U Hitlerovo doba, Jevreji stigli iz Nemačke koji su nam prvi govorili o koncentracionim logorima obavljali su protiv-informisanje. Moramo shvatiti da protiv-informacija nije dovoljno da se nešto uradi. Nijedna protiv-informacija nikad nije zabrinula Hitlera. Osim u jednom slučaju. U kom slučaju? To je važno. Protiv-informisanje jedino postaje zaista delatno kad je — to mu je u prirodi — kad postane čin otpora. Čin otpora nije informacija ili protiv-informacija. Protiv-informacija je jedino delatna kad postane čin otpora.” Osim kontra-informacija, kojima se realizuje otpor prema kapitalizmu i vodi borba na medijskom planu (informatički ratovi), drugi važan vid otpora, na koji misli Delez, jeste umetničko stvaralaštvo. O tome on piše sledeće: „Kakav odnos postoji između umetničkog dela i komunikacije? Nikakav. Umetničko delo nije sredstvo komunikacije. Umetničko delo nema nikakve veze s komunikacijom. Umetničko delo ne sadrži ni zrnce informacije. Suprotno od toga, postoji temeljna veza između umetničkog dela i čina otpora. To je vezano za informaciju i komunikaciju kao čin otpora.“ U nastavku izlaganja, Delez poentira: „U čemu je tajna veza između umetničkog dela i čina otpora kad ljudi i žene koje se odupiru nemaju ni vremena niti ponekad dovoljno kulture nužne da se makar i najmanje povežu s umetnošću? Ne znam. Marlo je razvio jedan hvale vredan filozofski pojam. Rekao je nešto vrlo jednostavno o umetnosti. Rekao je da je to jedina stvar koja se odupire smrti.“ Dakle, Delez smatra da postoji izvesna relacija, odnosno afinitet umetničkog dela prema činu otpora. Polazeći od Delezove izjave, za koju smatra da je nedovoljno specifikovana, Agamben (Agamben) u tekstu: „What Is the Act of Creation?“ („Šta je kreativni čin“) dopunjuje naznačenu misao, tvrdeći da je ideja otpora vezana za razvoj, te da je moć ona dinamička sila (kreativnosti) koja se odupire ljudskoj nemoći i inerciji. Slično Delezu, koji na drugim mestima raspravlja, recimo, o kinematografiji i otporu, Agamben otpor, definisan kroz dinamičke pojmove, vidi kao onu snagu koja je uvek u kontaktu sa svojom razvojnom moći, a nasuprot praznini koja je nemoć, što se naročito ističe kod kinematografskih slika, ili još specifičnije – u italijanskom neorealizmu. Otpor kao takav, odnosno njegova vitalna snaga, postaje relevantan ne samo za umetničko stvaralaštvo već, rekli bismo, i estetiku koja se opire smrti. Transformativni put estetike kao discipline, od tradiconalne, do moderne i savremene, gde ona prelazi u angažman, ostajući, u isto vreme, i pri svojim korenima i celukupnom kretanju, pokazuje da se estetika, kao i svaka filozofija, uostalom, bavi svojim vremenom, te da je u tom smislu reaktivna. Osim toga, možda se promene u njoj, podstaknute različitim estetskim iskustvima, manifestuju brže nego u drugim filozofskim disciplinama upravo stoga što je ona, u našem dobu, uglavnom vezana za estetsko iskustvo i doživljaj. A kako se ovo iskustvo stalno menja i proširuje, to estetika ima zadatak da ga prati i teorijski/krtički interpretira. Ipak, mnogo toga, kada je reč o umetnosti, medijima, prirodi i ostalim estetičkim predmetima ostaje nedohvatljivo i izmiče uopštavanju i preciznom tumačenju. Prešavši, u kratkom vremenskom periodu, put od participacije do otpora, angažovana estetika nastavlja svoj hod kroz digitalno doba i tzv. četvrtu industrijsku revoluciji koju, između ostalog, karakteršu internet stvari i veštačka inteligencija. Kakav će stav estetika zauzeti prema ovoj „revoluciji“, ostaje da se vidi. Kao što ne prestaje nadanje da će se držati kako svog temelja, tako i kritičkih staza koje su, iako još neispitane, svakako neophodne - istine radi, a i zbog same estetike.
ODABRANA BIBLIOGRAFIJA S NETOGRAFIJOM Adorno Th. W., Estetička teorija, Nolit, Beograd 1979. Agamben, G., “What Is the Act of Creation?“, u: Creation and Anarchy: The Work of Art and the Religion of Capitalism, Redwood City: Stanford University Press, CA, 2020. Burio, N., Relaciona estetika, pdf, na stranici: https://pdfcoffee.com/bourriaudnikolas-burio-relaciona-estetika-pdf-free.html. Cascardi, A. J., „Prolegomena to Any Future Aesthetics“, u: Art and Aesthetics after Adorno, The Townsend papers in the humanities, no. 3, University of California | Berkeley, USA, 2010. Sartr, Ž.-P., „Šta je književnost“, u Šta je književnost, Nolit, Beograd, 1981.
[1] U belešci povodom knjige Petera Vajsa, a na temelju vlastite studije: Fluchtpunkte widerständiger Ästhetik Zur Entstehung von Peter Weiss' ästhetischer Theorie ,koja analizuje estetiku otpora, Groskurt (Groscurth) u kratkim crtama ističe sledeće: “Peter Weiss’ project of an “aesthetics of resistance” positions the work of art against its ideological uses, following theories of the avant-garde. This study broadens the discussions around the “aesthetics of resistance” by reading the novel “Fluchtpunkt” as an essential early stage of a theory of aesthetics that combines a poetics of memory with an advanced theory of modernist aesthetics.” Steffen Groscurth, Ruhr-Universität Bochum, na stranici: https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110345681/html, pristupljeno: 23. 07. 2021. [2] Žil Delez,“Šta je čin stvaranja?“ (1987), portal Fenomeni, na stranici: https://fenomeni.me/zil-delez-sta-je-cin-stvaranja/, pristupljeno: 24. 07. 2021.[3] „The title 'What Is the Act of Creation?' evokes that of a lecture given by Gilles Deleuze in Paris in March 1987. Deleuze defined the act of creation as an 'act of resistance.' Resistance to death, first of all, but also resistance to the paradigm of information, through which power is exercised in what he calls 'control societ-ies,' to distinguish them from the disciplinary societies analyzed by Foucault. Each act of creation resists something—for example, Deleuze says, Bach’s music is an act of resistance against the sepa-ration of the sacred from the profane.Deleuze does not define what 'to resist' means and appears to give this term the current meaning of opposing a force or an external threat. In the conversation on the word resistance in the Abécédaire, he adds, with reference to the work of art, that to resist always means to free a potential of life that was imprisoned or offended; however, even here a real definition of the act of cre-ation as an act of resistance is missing.“ Giorgio Agamben, “What Is the Act of Creation?“, u: Creation and Anarchy, Creation and Anarchy: The Work of Art and the Religion of Capitalism, Redwood City: Stanford University Press, CA, 2020, str. 14. [4] Vid. detaljnje u poglavlju: „What Is the Act of Creation?“, Isto, str. 14-28.[5] Vid. Klaus Schvab, The Fourth Industrial Revolution, na
|
