detalj slike: KRK Art dizajn

SKADARSKI DANI BOGOSLOVA I UČITELjA NIKOLE MUSULINA (1853-1856)

(povodom 120 godina upokojenja i 170 godina od početka učiteljskog poziva u Skadru)

PRILOG ISTORIJI SRPSKOG NARODA I SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE U SKADRU I ALBANIJI I

mr Aleksandar M. Vujović:

Nikola Mihailović Musulin – Gomirac, srpski bogoslov, učitelj, ratnik, pjesnik, pedagog, rođen je u Musulinskom Potoku, kod Ogulina, u Gomirskoj parohiji  u Austrougarskoj, 25. novembra 1824. (1827.) u siromašnoj zemljoradničkoj porodici od oca Mihaila (skadarskog trgovca) i majke Anđelije. Po imenu svog sela prozvao se Musulin, a po parohiji Gomirac.

Školovao se u manastirima Gomirju i Grgetegu. U manastiru Gomirju, naučio je da čita i piše, i školovanje je nastavio u Karlovačkoj bogosloviji, gdje je prisustvovao 1842. godine izboru mitropolita Josifa Rajačića,  nekadašnjeg gomirskog monaha a potonjeg patrijarha srpskog.  Kao mlad je 1848. otišao u Belu Crkvu i postao ađutant vojvode Knićanina i Bobalića. Po okonačanju bune kao austrijski vojnik, učestvovao je u borbi protiv Italijana. Potom godinu i po dana službuje kao učitelj u Zagrebu (1851–1852). Potom na poziv skadarskih Srba i Srpske pravoslavne crkvene opštine prelazi u drevnu srpsku prestonicu Skadar, gdje biva postavljen za učitelja, sa platom od pet hiljada groša godišnje.

U jednom od svojih svjedočanstava učitelj Nikola Mususlin, kazuje, šta ga je podstaklo da preko Crne Gore ode u Skadar, i da postane jedan od prvih skadarskih učitelja i onih koji će vaspitavati srpsku djecu u ovom gradu. Bio je to susret sa igumanom manastira Visoki Dečani, arhimandritom Serafimom Ristićem. On će zapisati: „Bejah mlad i bujan, pun ideala i volje da svojim radom pomognem braći onde, gde je najpotrebnije. Tada se upoznah sa pok. H. Serafimom, dečanskim arhmandritom, koji mi živo opisa stanje našeg naroda u Turskoj i svetinje, koje se samo u Dečanima nalaze. I to dovoljno za mene bejaše da tamo krenem“. U Skadru je tada zatekao pedesetak srpskih domova, a Srbi su bili izloženi islamskim pritiscima, kao i pritiscima zapadne katoličke propagande, posebno  austrijske i italijanske, ali i drugih.

Nikola je kao učitelj radio u srpskoj školi u Skadru, gde je za kratko vrijeme uspio da „zapušteni srpski narod koji je već bio sasvim arnautski jezik i običaje primio, vrati na put srpske narodnosti“. On je uvidio od kuda prijeti najveća opasnost, i znajući sa kojim se sredstvima rimska propaganda služila kako bi pravoslavne potčinila rimskoj vlasti i prevela u rimokatolike. Tih godina je u Skadru bio veliki broj rimokatoličkih fratara, i njihovih pomagača, kao i konzula brojnih rimokatoličkih država, dok su pravoslavni imali porušene crkve i školu a i pomoć sa strane im je bila slaba. Vidjevši u kakvom se stanju nalazio srpski pravoslavni živalj, on je dobio motiv za svoj rodoljubivi rad, trudeći se koliko je god mogao da na pravi način, svojim primjerom i životom i svojom službom, bude jedan od stožera srpskog naroda u Skadru, kako bi se očuvala srpska baština i nasleđe na ovim drevnim srpskim prostorima. Iz jednog pisma učitelja Musulina vidi se šta je sve katolička propaganda učinila srpskom narodu u Skadru i Prizrenu posle Krimskog rata.

Prva briga mu je bila da pravoslavni srpski narod u to vrijeme dobije svoga zaštitnika, u licu ruskog konzula u Skadru, a jedna od najvećih želja mu je bila, da se u Skadru otvori i srpska pravoslavna bogoslovija.

 Kako bi bar malo zaštitio interese srpskog naroda u Skadru, Musulin se ozbiljno bavio politikom, i zbog toga je došao je u sukob sa katoličkim fratrima. Zato je Ruskom poslanstvu u Beču, 14. aprila 1856. godine, kao opunomećenik Srpske pravoslavne crkvene opštine skadarske, lično predao molbu da se postavi ruski konzul u Skadru radi zaštite pravoslavnih hrišćana od katoličke crkve. Uz molbu je u tom pismu umolio, da se Sinod Ruske crkve zauzme za pravoslavnu crkvu i pravoslavi živalj u Skadru i Otomanskoj imperiji, i susjednim zemljama, jer pravoslavni trpe mnoga gonjenja od Turaka i još više od Latina. U pismu ukazuje i na to, kako Rim svake godine šalje sve više i više fratara i ostalih članova Zapadne crkve u skadarsku oblast, koji preuzimaju i pravoslavne hramove, i da je pravoslavnim hrišćanima neophodna pomoć i zaštita. U svom pismu ih dalje moli za pomoć hramovima, da carska Rusija i Sinod Ruske crkve obezbijede i bogoslužbene knjige, crkvene utvari, jer su knjige istrulile a utvari oštećene i u njima se oskudijeva. Lično je u pismu molio ruskog cara da se smiluje i da pomogne da se u Skadru osnuje Bogoslovija za vaspitanje svešteničkog kadra.

Ubrzo zatim, upravo njegovim neuomornim trudom i zalaganjem, posle pola godine  Carska Rusija je otvorila konzulat u Skadru, i ruski car je od 1. januara 1857. godine imenovao za prvog konzula Alekseja Jegoroviča Sučenkova. Ruski konzul je odmah izdejstvovao pomoć iz Rusije za školu po 200 rubalja godišnje, kao i da se podigne nova pravoslavna crkva, što je i urađeno gradnjom nove crkve Svetog Aleksandra Nevskog u gradu Skadru. Pored pomoći srpskoj školi u Skadru, pomoć je bila određena i za srpsku školu u Vraku. Otvaranjem ruskog konzulata u Skadru i srpska pravoslavna crkvena opština skadarska i okolne seoske, dobile su jaku zaštitu i potporu a i finansijsku pomoć od carske Rusije. Do toga vremena jedva i da se znalo u carskoj Rusiji da na tom području ima pravoslavnih hrišćana.

U ovom drevnom svetom gradu Skadru, učitelj Nikola Musulin se i oženio, dubrovčankom Marijom.

Njegov rad u Skadru je ostao u lijepoj uspomeni našeg tamošnjeg življa. U jednom od uvjerenja koje je izdala Srpska pravoslavna crkvena opština skadarska o radu učitelja Nikole Musulina, između ostalog je zapisano da je predano i savjesno obavljao svoj posao na zadovoljstvo naše i naše srpske pravoslavne crkvene opštine, a pored toga se trudio i za crkvu i za svaki napredak našeg naroda. Za sve pak vrijeme vladao se časno i sa svakim se pošteno ophodio. Po svjedočanstvu skadarskog učitelja Filipa M. Protića, „njega će se skadarsko Srpstvo svagda sjećati s najvećom zahvalnošću jer u toku trogodišnjeg njegovog učiteljevanja nije žalio truda, nego se je svima silama upinjao da što više koristi doprinese skadarskom Srpstvu, čije je muke i nevolje zajedno s njima dijelio. Za vrijeme učiteljevanja ovog primjernog srpskog učitelja, kao i prije njega, u Skadru nije bilo druge škole do srpske, jer propagandu svoju rimokatolici su širili jedino preko svojih misionera... Čitanje časlovca, psaltira i mjesecoslova, računanje i pisanje bilo je dio znanja koje su učenici u školi dobijali...“.

Za vrijeme svog života u Skadru, Turci su ga zatvorili u kulu Mrnjavčevića, odakle ga je spasao ruski konzul.

Putući sa bratanicom u Trst, trgovac i nacionalni radnik iz Prizrena, Dimiš (Dimitrije) Mladenović–Mišetović, upoznaje u Skadru Nikolu Musulina. Sa njim se pogodio za platu od tri hiljade groša godišnje i Nikola Musulin,  sredinom 1856. godine, prelazi iz Skadra u Prizren za učitelja, gdje u septembru otvara prvu modernu osnovnu školu. Angažovanjem Nikole Musulina, obezbijedio je Prizrenskim đacima, učitelja kakvog u cijeloj Staroj Srbiji i u Makedoniji u to vrijeme nije bilo. Napustio je carski Skadar sa mirnom savješću i pohitao u Prizren da tamo pomogne svojoj braći. Kad već nije uspio da umoli da se u Skadru otvori srpska pravoslavna bogoslovija, on je radio na tome da se ona otvori u Prizrenu, iako nije imao razumijevanja od tadašnjeg episkopa raško-prizrenskog grka Melentija, a nailazio je i na protivljenje od rimskih fratara i od Turaka.

Zanimao se i za kulturnu baštinu Kosova i Metohije. Tako je obilazio svetinje i u manastiru Svetog Marka, u Koriši kod Prizrena, 1859. godine je otkrio Prizrensku povelju manastiru Svetih Arhanđela i prepis Zakonika cara Dušana, poznat pod imenom Prizrenski.

Posle Prizrena službovao je u na Cetinju (1860-61), gdje mu je umrlo dvoje djece. Po odlasku sa Cetinja, suprugu Mariju i familiju ostavlja kod tasta u Dubrovniku, a on odlazi u Hercegovinu, gdje je učestovao kao srpski dobrovoljac u Vukalovićevom ustanku 1861. Posle učestovanja u ratu, službu učitelja nastavlja u Velikom Gradištu (1862–1878), potom u Beogradu i u Smederevu. Penzionisan je 1887. godine i umro je u Beogradu 15. marta 1903. godine.

Nikola Musulin kao pisac

Uz svoju učiteljsku službu napisao je i nekoliko istorijskih, pedagoških i književnih djela kao i zbirku poezije. Svoje rodoljubive, dječje pjesme i radove objavljuje u časopisima: Svetozar (1856), Svetovid (1860), Mala Srbadija (1886–1887), neke uspešno i komponuje, a po penzionisanju ih objavljuje i u listu Srpska zastava (1895). Baveći se istorijskim temama objavio je knjige: Do zore, to je pjesmarica o srpsko-turskom i ruskom ratu koju je uredio za pjevanje, i u kojoj su pjesme: Popevka o pobjedi na Graovcu i  O bombarditanju varoši Beograda, (1863); Naše pokajnice vile na grobu knjaza Mihaila poginuvšeg 29. maja 1868. godine u topčiderskom Košutnjaku, (1868); epos Mijat Hajduk i Asan-aga;Kuna (1894); Pravda i sloboda ili testament vladike Njeguša (1897). Napisao je i par knjiga iz pedagogike Misli o nastavi : za roditelje, sveštenike, učitelje, i sve koji se nastavom bave; (1880) i Mali  darak, (1866). Potpisivao se pseudonimom N.M. Gomirac i Čiča Musulin i Beogradac Jovan.

Svojim primjerom, učiteljstvom, vojničkom službom i pisanom riječju, svojim nacionalnim, prosvjetnim kulturnim i političkim djelovanjima i aktivnošću  i rodoljubivim djelanjem u Skadru, ali i u drugim gradovima gdje je predavao, zaslužio je poštovanje od mnogih i služio je kao primjer pokoljenjima koja su dolazila posle njega, naročito na crkvenoprosvetnom  polju u tadašnjoj Turskoj državi i u Staroj Srbiji.

Nikola Musulin nije bio samo običan učitelj, koji se ograničavao samo na svoju školu, već je svojim primjerom istinskog srpskog rodoljuba, svuda svjedočio kako se treba boriti za srpske ideale, svjedočiti svoju pravoslavnu vjeru i čuvati srpsko nasleđe. Trpio je napade sa raznih strana i često rizikujući svoj život, i izgubivši i sahranivši dvoje djece, ali je ostavio neizbrisiv pečat u svim mjestima gdje je službovao, a naročito u Skadru. Iako je njegova učiteljska služba bila u teškim vremenima po srpski narod, učitelj Nikola Musulin, pokazao je na pravi način ulogu bogoslova, učitelja, ratnika, nacionalnog rodoljuba, i boreći se na pravi način u zaštiti srpskon naroda u Skadru i jačanju i očuvanju njegovog vjerskog, kulturnog i nacionalnog identiteta. Sledujući  njegovim svijetlim primjerom, nastavili su i brojni učitelji i sveštenici u srpskim školama u Skadru i Vraki, da vaspitavaju i uče srpsku djecu, čuvaju srpski identitet sve do 1933. godine, kada su zatvorene sve srpske škole u Skadru i Vraki.

Srpski učitelji u Skadru, Vraki

Neka od poznatih imena srpskih učitelja koji su predavali u srpskim školama u Vraki i Skadru, Mladom Boriču od osnivanja 1821. (1828) godine, (Srpska škola u Vraki, Srpska muška škola „Sveti Sava“ u Skadru, Srpska ženska škola u Skadru, Srpska škola „Obilić“ u Skadru, Ženska zanatska škola i Dječije obdanište): Milan i Marko (Marković); Đuro(a) Aleksić; Nikola (Mihailović) - Musulin Gomirac; Matija Mitov Zlatičanin; Miloš Velimirović; Ilija Vučetić; Mitar Mitić; Filip Tomić; Đorđije Bojović; Mitar Vučinić; Obrad Popović; Filip M. Protić;  Jeremija Al. Popović; Đoko Popović; o. Damjan Isailović; Haralampije Andrić; o. Mihailo Štirkić; o. Mićo Milićević; Aleksa Peko Vojvodić; Anđelija Andrić; Leposava F. Tomić; Jana Fatić;  Anđa Petković; Aleksa Bojović, Radivoje Martinović (Martinić); i Bracan Krkeljić; sveštenik Petar Mrenović; o. Sava Jovanović; O. Veliša Dambarić – Popović; Vuko Stojković i Milica V. Stojković; Lazar i Vidosava Brajović; Dječije zabavište vodile su Evdoksija Kadić i Desanka Đorđević. Obnovljeni kurs srpskog jezika i vjerske nastave, Svetozar Ćiraković i Aleksandar Vujović.

Sa blagoslovom blaženopočivšeg Mitropolita crnogorsko-primorskog i skenderijskog Amfilohija Radovića, posle 75 godina u Skadru se ponovo javno uči srpski jezik, kada  28. februara 2008. godine, otpočinje sa radom škola i kurs srpskog jezika u Skadru, pri Udruženju srpske nacionalne manjine „Morača-Rozafa“.

Prvi srpski učitelj i profesor srpskog jezika, posle 75 godina u Skadru, bio je blaženopočivši prof. Svetozar Ćiraković, (profesor srpskog jezika iz Nikšićke Gimnazije „Stojan Cerović“). On je predavao u Skadru srpski jezik 12 godina (sve do svoje smrti 2020.) i kroz školu srpskog jezika je za to vrijeme, prošlo blizu hiljadu polaznika, u više grupa, među kojima je bilo srba i pravoslavne, muhamedanske i rimokatoličke vjeroispovijesti, koji su bili željni da nauče jezik svoj predaka.

Uz kurs srpskog jezika u Skadru, redovno su se organizovale i duhovne svečanosti, obnovljene su Svetosavske akademije, održavani su časovi vjerske nastave. Pravoslavnu vjeronauku predavao je prof. Cetinjske bogoslovije Aleksandar Vujović, i zajedno sa prof. Svetozarom Ćirakovićem pripremao djecu i omladinu za nastupe na svečanim svetosavskim proslavama i akademijama i proslavama u Vraki i Skadru.

Izvod iz poezije Skadarskog učitelja Nikole Musulina - Gomirca

(iz djela „Malij darak“)

Vječnij Bože! sve se tebe može,

I što ljudskij um stići ne može;

Nema ništa pod svodom nebesa,

Što bi tvoja sakrilo čudesa,

Il' što bi ti nemogućno bilo;

Il' se tvojoj vlasti protivilo. -

Darovanij razum mi prosveti,

I slabačku ruku mi ukrepi,

Odreši mi jezik gortana:

Da ja pričam djela tobom dana.

Oči moje otvori da vidim;

Da ti djela nebrojena gledim.

Noge moje stavi na put pravi,

Slabe ruke na djelo postavi.

Usta moja otvori da mogu

Slavu dati tebi vječnom Bogu.

Darovanij ti duh mi obodri,

Dar tvoj sveti u meni uštedri;

Daj da mogu umilno pjevati

Djela tvoja dostojno kazati

Braći mojoj i ostalom svetu,

Vječnij Bože, tvoju milost svetu!

Ne daj mi se u slavi poneti,

A u nuždi nedopusti pasti;

Praznu hvalu od mene znali,

Zlobu, zavist od misli udali.

Nepopusti slabo ti stvorenje,

U nemilo pasti iskušenje, -

Ogradi me i uči, Gospode;

Djela moja ti sam rukovodi.

Saslušaj me, molim ti se Bože,

Milost tvoja neka mi pomože!

++++++++++++++++++++++++

Blagi Bože, slava ti i hvala!

Sve što tvoja premudrost je dala;

Sve to mora samnom govoriti.

Tebe Boga, svog tvorca slaviti.

Djela tvoja puna su blagosti,

Nepostižne tvoje su mudrosti;

Putovi su tvoji neprohodni

Sudbe tvoje svakom nepoznate.

Svemogućstvo tvoje je veliko,

U tom ravan tebi nije niko,-

Milost tvoja jest bez predjela,

To svjedoče tvoi ruku djela -

Veleučenij, - a ne naučenij -

Neka blude po svijeta pučini,

Nek' govori što je kome drago;

Neće da sakrit' tvoje ime blago.

Nek' zvezdari sa svojom mudrosti

Ispituju sunčane svjetlosti;

Nek' privlače nebrojene zvezde,

Kroz staklene oči svoje glede; -

Pre će njiov razum potavniti,

Nego što će ono postignuti

Tebe Boga u svoj veličini,

Ispitat' ti nebrojene čini;

Jer nemogu ispitati oko,

Koim glede na nebo visoko,

I na jato zvezda kao zlato, -

Sve što mene i svet okružava,

Sve to tebe tvorca obožava;

Sve što tjelom dviže se i živi,

Sve se tvome veličestvu divi;

Sve za tvoja velika čudesa,

učinjena na svodu nebesa. -

Sunce s' dao za svjetilo danu,

Mrkloj noći mesečinu sjajnu; -

Sve si zvezde ljepo namestio,

U korito more si salijo;

Svu si zemlju vodim opkolio,

A more si peskom ogradio;

Kad ti volja more utišavaš,

Vedro nebo u oblak zavijaš,

Rikom groma tvrd vozduh probijaš,

Krjepkom rukom celom zemljom drmaš.

Rjeke teku a trese se more,

I ognjene slušaju te gore,

Nebrojeni nebesa svitovi, -

I zemlji te slušaju vjetrovi;

Ti podižeš, rušiš i obaraš,

I svetove ti iz ništa stvaraš. -

Svi svijetovi u tvojoj su vlasti,

Ti ih čuvaš od vječne propasti, -

Razno bilje i sve što kopa se,

Ti si dao zemlji za ukrase.

Razumom si ljude obdario,

Silam ljudskim predjel položiju.

Angele si Duhom osilio,

Tvoje sluge ognjem učinio,

Jošte onda kad si sve stvarao,

Vremenu si vječan zakon dao;

Jesen, zima, proleće i ljeto,

Sve to slavi tvoje ime sveto;

I dan i noć jutro i leto,

Sve jednako od iskona teče,

Kao što si njima naložio, -

Predjel moru kad si položio, -

Ti podižeš magle na planine,

Rosu daješ sa neba visine, -

Zemlju krasiš različitim biljem,

Šarnim cvijećem i mirisnim smiljem

Tajne srca svačijeg poznavaš -

Vladateljski upravljaš i vladaš, -

Pravo kazniš što je za kaznjenje,

Ot gnoišča vozvišaješ nišča,

I dostojna vladjeti mogušča.

Čuvaš mrava kao gordog lava;

Tim se tvoja slava umnožava,

Svu prirodu divno oživljavaš,

Otečeski o svem promišljavaš,

U dnu mora kao na vr' gora,

Tvoja, Bože! Volja biti mora.

mr Aleksandar M. Vujović,

profesor Cetinjske bogoslovije

i urednik Katihetskog programa Radio Svetigore

PODELITE OVAJ TEKST NA: