detalj slike: Dragica Ivanović - KRK Art dizajn

Gacko - postojbina vila, kolijevka zmaja

Ako ćemo pisati o Gacku kroz vijekove imamo o čemu, ako ćemo pisati o Gacku i zaboravljenim običajima, predjelima, šalama opet imamo o čemu, ako ćemo pisati o području ljekovitog prirodnog bogastva, nadahnutom peru i bistrom umu opet zaista imamo o čemu.

Što bi stari ljudi rekli posebno svojstveno ovim predjelima „Svako vrijeme ima svoje breme pa tako i ovo“, a ovo je vrijeme kad se (ako ostavimo na stranu nedostatak empatije, gramzivost, sebične, primitivne, manipulativne porive koristoljublja pojedincu u trenutku) u odnosu na vijekove zuluma, tlačenja, opsada, osmanlijanizma, austrougarskog kulučenja, ratnih ludila, u ovom podneblju ipak  živi, pjeva, voli i raduje.

Gacko je mala opštine sa velikim srcem i malo je dobri moji mjesta na kugli zemaljskoj, a da nije stigla stopa nekog iz Gacka.

Gdje god hodio nije zaboravljao i sa sobom je nosio boju gatačkoga neba i vode sa Klinja ukus majkinog hljeba i  sjen očeva vida. Od polovine prošlog vijeka gatačka gimnazija je iznjedrila i spremila u svijet veliki broj mladih ljudi koji su uspješno završavali školovanje i sticali zvanja, doktora, književnika, tehnologa, inženjera. Gacko se može posmatrati kao rasadnik ljudi sa univerzitetskim znanjem.

Svaki peti stanovnik Gacka uključen je u obrazovni proces, od osnovne škole do fakulteta, a žeđ za znanjem i obrazovanjem stanovnika ovog kraja simbolično potvrđuje i oficijelni grb gatačke opštine, na kojem vidno mjesto zauzima otvorena knjiga. Još se na dvoru Sandalja Hranića, u gatačkom starom gradu Ključu, njegovala pismenost i đaci su bili na cijeni. I surove prilike u ovom dijelu Hercegovine uslovile su da se veći broj Gačana opredijeli za školovanje u traganju za boljim životom. Mnogi od njih su se školovali i na prestižnim evropskim univerzitetima, od Beograda, Beča, Sorbone i Praga, sve do dalekog Sankt Petersburga, pa je iz Gacka poteklo pedeset univerzitetskih profesora i oko četrdeset doktora nauka.

Gacko je priča o Čemernu, Vučevu, Cernici, Znadarici, Dobreljici, Pridvorici priča o živoj vodi na Vulovoj česmi, Dobroj vodi, brani na jezeru staroj preko sto godina i još bezbroj mjesta koje treba pomenuti. Gacko je pjesma i narodne nošnja, liturgijska molitva, pojalica i prošnja.

To je priča o užini koju ti majka spremi, koja miriše koliko god da je godina prošlo od tad, to je stado i pas i roj pčela.

To je nada da generacije koje dolaze neće zaboraviti šta znači posaditi brezu, bagrem i cio drvored.

To su svatovske sirene i kolo na centru posle vjenčanja, to je kolona maturanata i litija na Badnji dan, svijeća krsna i mirbožnica.

Gacko je kolijevka srpske duhovnosti i narodnog književnog jezika.

U Gacku su rođena dva velikana:

Sava Vladislavić Raguzijski, diplomata na dvoru ruskog cara Petra  Velikog koji je razgraničio dva najveća svjetska carstva Rusiju i Kinu 1728. godine. Napisao prvi putopis o Sibiriji i Proklamaciju svojim zemljacima u Hercegovini da se dižu na ustanak protiv Osmanlijske imperije.

i

Tešan Podrugović, epski bard srpskog naroda u najboljem kazivanju narodnih pjesama.

Pored pomenutih iz Gacka su i

Bogdan Zimonjić - (Gareva kod Gacka, 1813. — Pusto Polje kod Gacka 1909) Pop i vojvoda gatački. Isticao se u lokalnim ustancima koji su se javljali posle 1852. u Hercegovini. Posle sukoba Luke Vukalovića sa crnogorskim dvorom, 1862. i pristanka Vukalovića da sarađuje sa Turskom i Austrijom, Crna Gora je postavila Zimonjića kao svog čoveka za Hercegovinu. Pošto ga je 1864, knjaz Nikola postavio za senatora, stalno se nastanio na Grahovu. U velikom ustanku u Hercegovini (1875—1878) Zimonjić je bio jedan od najpoznatijih ustaničkih vođa. Posle okupacije Hercegovine (1878) austrougrske vlasti su ga postavile za namjesnika u Gacku.

Petar Zimonjić - mitropolit Dabro-bosanski

Sveti Mitropolit Petar Dabro-bosnski bio je Vladika -zahumsko hercegovački (27.mj 1903-7 novembar 1920) i Mitropolit Dabro-bosanski ( 7 novembar 1920- 1941).Odlikovan je ordenom  Svetog Save prvog stepena, bijelim orlom 2. reda i Karađorđevića  zvijezdom.

Stojan Kovačević - legendarni hercegovački junak i hajdučki harambaša rođen je u Srđevićima kod Gacka 1820g, a umro u Nikšiću 1911g.

Proslavio se nebrojenim podvizima u sukobu sa hercegovačkim Turcima, a vrijeme njegovog hajdukov ja, borbi i podvig u narodu je ostalo upamćeno kao:“Stojanov vakat“.

Pero Tunguz - hajduk, rođen1840. godine u Slivljima od oca Lazara, trgovca i majke Marije, domaćice, u porodici porijeklom iz Pive. Veoma mlad odlazi  u hajduke gdje se brzo ističe hrabrošću pa uskoro zasniva svoju četu.

Vasilj Grđić je bio srpski, nacionalni, politički, kulturni radnik iz istočne Hercegovine .On je uz Gavrila Principa svakako najizrazitiji borac u Bosni i Hercegovini protiv Austrougarske tiranije. U  malenom Gacku koje je vijekovima bilo na meti zavojevača iznjedrio se junak čija je riječ bila britkija od svake sablje i jatagana, na misao ubojitija od puščanog zrna i topovskih đula.

Risto Grđić, vodeći ekonomski i pravni stručnjak Srpske pravoslavne crkve, pročelnik Upravnog odbora i direktor Kancelarije Srpske patrijaršije, desna ruka trojice srpskih patrijarha prije i poslije Drugog svetskog rata, ugledni bankar, marljivi prosvjetitelj i narodni zastupnik, sa svojim kumom dr Perom Slijepčevićem idejni tvorac i glavni pisac Memoranduma SPC o ustaškim zločinima nad Srbima do avgusta 1941. godine.

Prof. Dr Gojko Grđić (Gacko, 1907 –  Beograd, 1979.)Diplomirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu 1931. godine. Doktorirao na Filozofskom fakultetu u Berlinu 1934. Univerzitetsku karijeru otpočeo je kao docent 1939. godine na Ekonomsko-komercijalnoj visokoj školi u Beogradu. Za vrijeme rata hapšen od starne Gestapoa. Od 1948. je na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Za redovnog profesora je izabran 1954. godine. Prije rata predavao Privrednu istoriju, a na Ekonomskom fakultetu u Beogradu – Ekonomsku statistiku i Makroekonomske bilanse. Bio je šef Katedre za statistiku i Dekan Fakulteta, a imao je i druge funkcije na Ekonomskom  fakultetu

Pero Slijepčević - (Samobor kod Gacka, 12. jun 1888 — Beograd, 13. decembar 1964)

Bio je srpski književni istoričar. Posle završene gimnazije u Mostaru opredelio se za studije germanistike i filozofije na Bečkom univerzitetu. Obrazovanje je upotpunio doktoratom na univerzitetu u Friburgu u Švajcarskoj s tezom o budizmu u nemačkoj književnosti, 1917. godine.

U Balkanskim ratovima bio dobrovoljac u crnogorskoj vojsci, a za vreme Prvog svetskog rata je bio aktivni zastupnik stavova srpske države u emigraciji.

Porodica Dunđerski su Višnjevci iz Gacka, odakle su se preselili u mesto blizu Subotice. Nakon Rakocijevog ustanka odlaze u Sentomaš, današnji Srboran, gde i danas žive njihovi potomci.

Ljubivoje Ljuba Ršumović - naš poznati pjesnik za decu, često ističe da njegova porodica vodi porijeklo iz Gacka.

Po riječima velikog pjesnika dječije duše i srca predaka njegov pradjed je Okiljević sa Platica iz Gacka.

Za kraj priče, koja je tek počela, u Ljubinoj pjesmi je sve i duša i ljubav i ono što nosimo u sebi i branimo slovom i životom.

Domovina se brani lepotom

Domovina se brani rekom

I ribom u vodi

I visokom tankom smrekom

Što raste u slobodi

Domovina se brani cvetom

I pčelom na cvetu

Makom i suncokretom

I pticom u letu

Domovina se brani knjigom

I pesmom o nebu

Sestrinom suzom majčinom brigom

I onim brašnom u hlebu

Domovina se brani lepotom

I čašću i znanjem

Domovina se brani životom

I lepim vaspitanjem.

Lj.R

Gacko je, dobri moji, mjesto povratka i susretanja, mjesto kumstava i radovnja..ako je priča pomenula samo neke zmajeve ostaje nam da pomenemo vile, to su ovde sestre, majke, ćerke, hercegovke stamene žene kroz vijekove.

Do neke nove priče ostajte nam zdravo.

Priredila: Dragica Ivanović, pesnikinja iz Gacka

PODELITE OVAJ TEKST NA: