detalj slike: KRK Art dizajn

ARHIMANDRIT NIĆIFOR DUČIĆ

IZMEĐU ISTORIOGRAFIJE I KNjIŽEVNOSTI

Među crkvenim književnicima, a pogotovo među istraživačima srpskog 19. vijeka, djelo arhimandrita Nićifora Dučića (1832-1900), zauzima po mnogo čemu značajno mjesto. Njegovu izuzetnu ličnost na sažet a tačan način najbolje je prikazao mladi Slobodan Jovanović naglašavajući da je „Dučić bio živopisna mešavina kaluđera, komite i spasitelja“.[1] Uprkos tome dugo vremena je uglavnom iz ideoloških razloga, a jednim dijelom i zbog našeg neodgovornog odnosa prema tradiciji, Dučić bio skrajnut i gotovo zaboravljen u srpskoj istoriografiji i književnosti. „Rano je počeo baviti se književnim poslovima i pisao je po ugledu na Vuka“.[2] Još kao monah u manastiru Duži u Hercegovini napisao je prve književne radove, monografije o manastiru Tvrdoš i manastiru Duži, koje su objavljene u Giljferdinovom zborniku u Petrogradu 1859. godine. Ubrzo iza toga objavio je i studiju „Opis manastira Žitomišljića u Hercegovini“ u Magazinu srbsko-dalmatinskom u Zadru 1861. godine.

Kasnije se tokom četiri decenije intenzivnog rada najpotpunije iskazao u oblasti istoriografije srpske crkve i srpskog naroda, kao i filološko-tekstoloških studija, a u književnosti je ostavio zapažene stranice ratne proze, putničkih zapisa i kritičkih ocjena pojedinih novoobjavljenih knjiga. Za života je uvažavan bez obzira na činjenicu što je njegov „stručni i naučni rad trpio i ozbiljnu kritiku“.[3] Djelo arhimandrita Nićifora Dučića uvijek se nalazilo na onoj izazovnoj granici između istoriografije i književnosti, a kao takvo predstavlja dobar primjer prožimanja istraživačkog iskustva i neposrednog doživljaja aktuelnih događaja, autentične dokumentarnosti i nadahnute priče.

Kao pisac ratne proze najpotpunije se iskazao u knjizi Borba Dobrovoljačkog kora Ibarske vojske i ustaških četa Javorskog kora: 1876, 77. i 78. god.: građa za istoriju srpskog rata za oslobođenje i nezavisnost, Državna štamparija Kraljevine Srbije, Beograd, 1881, 372. str.Kasnije je preštampana u Dučićevim sabranim djelima: Književni radovi Nićifora Dučića, knj. 6, Borba Dobrovoljačkog kora Ibarske vojske 1876. i Ustaških četa Javorskog kora 1877-78, Štamparija Kraljevine Srbije, Beograd, 1899, 508 str. Zbog činjenice da je bio neposredni učesnik događaja o kojima nam kazuje, Dučićeva ratna proza nastala je u kreativnom spoju istoriografskog i autobiografsko-memoarskog postupka.

Navedena knjiga nam dosta kazuje i o tome koliko danas nedovoljno poznajemo ovaj važni ratni događaj i ovoga hrabrog ratnika i vrijednog stvaraoca: „U Vojnoj enciklopediji u 10 tomova nema njegovog imena. Borbama Ibarske vojske na Javoru 1876-1877. godine posvećeno je svega 13 redova, a Dobrovoljački kor kojim je on komandovao nije ni pomenut.“[4] U novije vrijeme se ipak ponešto popravila takva Dučićeva nezahvalna pozicija i napisano je nekoliko zapaženih radova o različitim aspektima njegovog rada. Ovdje ukratko ukazujemo na neke studije. Najprije na raspravu Spasoja Mučibabića, koja je, između ostalog, posvećena ustaničkim i ratničkim aktivnostima, kao i istoriografskim studijama i memoarskim zapisima posvećenim tim događajima, arhimandrita Nićifora Dučića,[5] a zatim i na zapaženu studiju Slaviše Nedeljkovića koja je usmjerena na prikazivanje Dučićevog dragocjenog nacionalnog rada u srpskim zemljama pod Turcima (1868-1876), a prije svega u staroj i južnoj Srbiji i Maćedoniji.[6] Ukazujemo i na vrijedno istraživanje Momira Samardžića o Dučićevoj diplomatskoj misiji u Carigradu i na Svetoj gori 1882. godine.[7] Dučićev rad u Narodnoj biblioteci istražila je na zapažen način Svetlana Mirčov.[8] Pored svih njih, ipak najveće zasluge za obnavljanje interesovanja za Dučićevu ličnost i djelo pripadaju monahu Ignjatiju Markoviću, koji je pristupio uređivanju ponovljenih izdanja knjiga, kao i priređivanju različitih sitnijih tekstova, a sačinio je i jedan iscrpan Dučićev životopis,[9] kao i studiju o njegovoj ratnoj prozi sa Javorskog fronta i kasnijoj administrativnoj ulozi u vođenju Žičke eparhije 1890. godine.[10]

U predgovoru knjige Borba Dobrovoljačkog kora Ibarske vojske i ustaških četa Javorskog kora: 1876, 77. i 78. god.: građa za istoriju srpskog rata za oslobođenje i nezavisnost, Dučić naglašava da kao neposredni učesnik ovih događaja u početku nije imao namjeru da sam piše o tome, ali kad je u međuvremenu pročitao neke tekstove, odlučio je da ipak sam pribjegne ovom odgovornom istoriografskom poslu. Dučić se prevashodno osvrće na članak objavljen u Ratniku „Vojno geografski opis zemljišta, na kome su srpske trupe operirale u Turskoj“. Dva su razloga koja su ga podstakla na taj posao. Prvi je da su u tim tekstovima bile prisutne neke očigledne pogreške, a drugi da su ih napisala lica koja nisu bila sposobna da ih pišu i koja nisu imala za to „potrebnijeh pribilježaka“.[11] Dučić vjeruje da će tim svojim urađenim poslom sačuvati buduće istraživače, koji budu pisali cjelovitu istoriju toga rata, „od nehotičnijeh pogrješaka“ prilikom prikazivanja uloge Dobrovoljačkoga kora u tom ratu, te da će im s te strane „olakšati unekoliko teški posao“.[12] Dučić tada, 1881. godine, ističe i potrebu pisanja diplomatske istorije ovoga rata, jer bi to značajno osvijetlilo pozadinu i olakšalo tumačenje neposrednih ratnih događaja. Kasnije će zaista o tome biti napisana primjerna studija Jovana Ristića u dvotomnoj knjizi Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova 1875-78. (1896-1898).Dučić u navedenom predgovoru iskazuje kritički stav upućen i srpskim istoričarima opominjući ih da nije lijepo „da stranci sastavljaju i pišu našu istoriju za nas“,[13] a zatim iznosi tezu „da je ona istorija najistinitija koju pišu očevici i učesnici velikih događaja, razumije se na osnovu fakata tačno i istinito“.[14] Pri tome naglašava dužnost i obavezu svoje generacije istraživača da ostave potomcima potanko opisano velike događaje kojima su bili svjedoci ili u kojima su učestvovali. Time će biti spriječena moguća „nejasna pitanja“, koja su prisutna u razumijevanju i tumačenju srpske istorije, a koja su nastala zbog toga što su to naši preci propustili da urade „neznanjem ili nemarnošću“.[15]

Na kraju predgovora, Dučić ukazuje i na koncepciju svoga djela. Naglašava tri njegove cjeline. Uvodni „Pristup“ u kome su predstavljene okolnosti koje su prethodile početku ovoga rata. Misli tu prije svega na kompleksne političke odnose i interese velikih sila: Rusije, Turske i Austrije, što se snažno odslikavalo i na Balkanskom poluostrvu. Zatim na nesumnjive stoljetne težnje srpskog naroda za oslobođenjem od turske okupacije i ujedinjenje, kao i na narodni ustanak (revoluciju) 1875. godine u Hercegovini i Bosni koji je neposredno prethodio ovim ratnim događajima. U prvom dijelu je ukazano na osnivanje Dobovoljačkog kora Ibarske vojske 1876. godine, kada je Dučić odlukom ministra vojnog imenovan za komandanta te jedinice, a zatim su prikazani bojevi sa Turcima na Novoj Varoši, Radojni, Javoru, Mravi-polju (kod Vape), Lisi, Borovcu, Suvom rtu, i opet na Javoru.  U drugom dijelu je prikazana organizacija Ustaničkih četa Javorskog kora 1877. godine, kao i bojevi na Uvcu kod Lukove ćuprije, sve do primirja koje je potpisano 19. januara 1878. godine.  

Dučić naglašava da je odlukom ministra vojnog, pukovnika Tihomilja Nikolića, još u martu 1876. godine izdata naredba da se, osim drugih mjesta, skupljaju dobrovoljci i ustanici i u Užicu. Radilo se o onim vojno sposobnim muškarcima koji su bili prebjegli 1875. godine iz istočne Bosne i Hercegovine u krajeve zapadne Srbije. Krajem aprila urađena je vojnička organizacija te dobrovoljačke jedinice, a 2. maja za komandata tih jedinica određen je arhimandrit Nićifor Dučić. Kasnije će 14. juna, ukazom kneza Milana Obrenovića, biti i zvanično imenovan na tu komandantsku fukciju U jednoj naredbi ministra vojnog od 13. juna uređene su čete i bataljoni, a imenovan je i naziv ove jedinice „Dobrovoljački kor Ibarske vojske“. Dučić naglašava da je 18. juna jedinica skupila preko 2800 vojnika, „većinom iz Bosne, Hercegovine, Crne Gore, nešto iz Srbije iz III klase, i samo nekoliko iz Austrije i drugih zemalja“.[16] 

Dučić opisuje organizaciju jedinice na bataljone, čete, polučete, vodove i desetine, imenuje sve komandatne tih jedinica, prikazuje izgled zastave cijeloga Kora, koja je imala izgled trobojke na svilenom platnu „sa srpskim grbom na jednoj i dvije puške prekrštene na drugoj strani i natpisom: Za oslobođenje 1876. god.“.[17] Naglašava da su se dobrovoljci otimali ko će biti zastavnik u četama. Pogotovo je bio ponos nositi bataljonske zastave, dok je zastava cijeloga Kora pripadala samo onim najizuzetnijim junacima. Prikazana je i vrsta pješadijskog naoružanja, ruske i belgijske puške „sprednjače“, od artiljerijskog oruđa istaknuta su dva „merzera“. Opisana je odjeća i obuća vojnika, način organizacije komore i ishrane jedinice, naglašeno je postojanje dvojice puškara za opravku oštećenog naoružanja i sl. Ukazano je i na slabosti u organizaciji jedinice. Prije svega, nedostatak stručnog ljekarskog i bolničkog osoblja, kao i činjenicu da se prva bolnica nalazila duboko u pozadini, čak u Užicu, tako da su teški ranjenici morali biti voženi i po pet sati na konjskim taljigama do prve bolnice.

Ubrzo su uslijedile i prve borbe i prikaz neposrednog dejstva jedinice na ratnim prostorima. Dučić ih opisuje kroz ukrštanje vojničkih naredbi, prikazanih ovdje u obliku dokumentarne građe, kao i sopstvenih komentara koji su pratili ili pojašnjavali te službene dopise. Tako je predočena naredba komandata divizije, đenerala Franje Zaha, od 19. juna, kojom se jedinica raspoređuje na prostor Nove Varoši sa zadatkom da što prije zauzmu i oslobode ovu varošicu. Dučić sa mnogo nadahnuća i ponosa opisuje polazak svoje jedinice iz Užica, gdje su ih ispratili brojni građani, ali sa tugom prikazuje i tragični događaj u kome je jedan dobrovoljac htio na silu da prođe preko mosta na Đetinji, iako je to bilo zabranjeno, tako da je pri tome smrtno ranio jednog stražara. Odmah je krivac predat ratnom sudu, osuđen na smrt i strijeljan na putu prema Zabučju, „pred vojskom i velikim brojem užičke publike za ugled vojničke poslušnosti i discipline“.[18] Dučić će kasnije naglasiti da su dobrovoljci imali platu od države i da im je bilo strogo zabranjeno „da ništa besplatno ne uzimlju od naroda, koji strada i radi kojega je Srbija objavila rat Turskoj“.[19] Pri tome je u dogovoru sa starješinama Kora bila propisana taksa za meso, sir, skorup i mlijeko. Prikazano je i prvo noćište jedinice pod otvorenim neobom na prostoru Čajetine, kao i nagla kiša i zahlađenje, koji su im napravili mnogo nevolja jer je dobar broj vojnika bio neadekvatno odjeven.

Najviše pažnje Dučić posvećuje prvim vojničkim akcijama jedinice, prelasku preko granice na Rastocima pod Sinjcem u blizini Kokinog Broda, gdje im je najveći problem pravio nabujali Uvac, osvajanje turskih karaula i šančeva na planinskim visovima oko Nove Varoši. Pri tome, uvijek naglašava imena onih vojnika i komandira koji su se neposredno istakli u vojničkih akcijama. „U prevođenju preko Uvca između ostalijeh zaslužio je na prvom mjestu pohvalu potporučnik Slavoljub Isaković“.[20] Dučić ukazuje i na vojničke pogreške i lošu pripremu ovoga rata, jer nisu bile urađene dobre topografske karte u tim pograničnim oblastima, nisu urađeni obavještajni podaci o jedinicama i rasporedu turske vojske, tako da su se dobovoljci našli u nepoznatim okolnostima i samo im je sreća pomogla da ti propusti ne budu skupo plaćeni ljudskim stradanjem i žrtvama.  

U prikazu bojeva koje su dobrovoljci vodili sa turskom vojskom, posebno su opisani dramatični događaji u okolini Nove Varoši. Dučić kao poseban dokument objavljuje proglas koji je poslao u noći između 26. i 27. juna 1876. godine muslimanskim prvacima u Novoj Varoši. Obraća im se kao istorodnome narodu po krvi, jeziku i porijeklu, a zatim ih poziva da ne prolijevaju nepotrebno krv, da ne uništavaju kuće i imovinu, već da se svrstaju pod srpsku zastavu, pod zaštitu srpskih zakona, kako bi „uživali sva građanska prava jednako kao i ostali građani Srbije“. Ukoliko se ne pokore, Dučić ih opominje na to da je „vojska kao vatra i voda, koja pred sobom sve ruši i uništava!“[21]

Događaji na frontu nisu bili nimalo laki, jer je turska vojska bila dobro utvrđena i brojna. Poziciju Dobrovoljačkog kora otežala je i činjenica da je Ibarska divizija na Javoru imala prvu bitku još 24. juna na Kalipolju i da je bila sa znatnim gubicima prinuđena da se povuče. Dučić naglašava da se prva borba doborovoljaca sa turskom vojskom odigrala u noći između 25. i 26. juna u Amzićima kod Nove Varoši. Sa mnogo detalja je prikazao dejstvo pojedinih srpskih četa i vodova, ukazao je na položaje po kojima je dejstvovala srpska i turska artiljerija. Baš kad su srpske jedinice zauzele planinski masiv Tikva iznad Nove Varoši i kad se učinilo da će se Novovarošani predati turska vojska je dobila snažnu potporu iz Prijepolja i Kosatice, putem preko Zlatara, što je onemogućilo pad varoši. Pored tih opštih i krupnih vojničkih operacija, Dučić opisuje i pojedinačne sudbine učesnika u bojevima. Napominje da je „nekolicina mekušaca“ iz drugog srpskog bataljona iz donjeg Polimlja, koji nisu bili vični tako žestokim okršajima, „msrnula u ljeskovinu“ i pobjegla sa bojišta. Dučić opisuje da ga je tog dana „brcnula jedna odškrapina od turske granate“, tj. da je bio ranjen gelerom u lijevu ruku, ali da nije zbog toga htio da napusti bojište.[22] Izvještava da je tog dana u boju poginulo 12 dobrovoljaca, među kojima i četovođa druge čete drugog bataljona, Miloš Đurović, ranjenih je bilo 40, među kojima i komandant drugog bataolja, potporučnik Todor Jovanović. Dučić napominje da je prema kasnijim saznanjima u istom tom boju sa turske strane poginulo 98 lica, a da je ranjenih bilo 165. Sve to govori o krupnim razmjerama bitke tog prvog borbenog dana Dobrovoljačkog kora, ali i o očigledno teškom položaju u kome se našla srpska vojska. Dučić naglašava da je bio prinuđen da zbog svega toga izda naredbu o povlačenju 27. juna na rezervne položaje na Radojni.

Uprkos svim vojničkim nedaćama, Dučić po dolasku na Radojnu daje nadahnute opise prirode na ovoj zaravni koja je bila nastanjena srpskim selima, ali se narod morao iseliti odatle u početku bune 1875. godine i prebjeći u Srbiju. „Trava po Radojni bijaše porasla čovjeku do pojasa; konju do sedla; a od cvijeća i pitomine čitavo se polje pretvorilo u miris. Na sve strane po Radojni žubore izvori zdrave vode. Mnogi šljivaci i voćnjaci viđahu se pusti oko izgorjelih sela i kuća. Koliko očaravaše divna priroda toliko tuga obuzimaše srpsko srce, gledajući pustoš i garišta srpskih sela od turske varvarske ruke!“[23]

U kasnijim izvještajima, Dučić obavještava đenerala Zaha, i komandu divizije, o svim detaljima vojničkih akcija na frontu. Posebno se izdvaja vijest o zauzimanju Pribojske Banje 30. juna 1876. godine, ali i turski upadi u Mokru Goru i spaljivanje ove varošice i okolnih sela da bi se osvetili za gubitke oko Priboja i Nove Varoši. Pri tome ne skriva ni probleme koji su postojali u snabdjevanju hranom dobrovoljačke vojske na frontu, tako da se usljed neredovnog i slabo organizovanog dopremanja iz Užica dešavalo da vojnici ostanu gladni. Tek od 3. jula i brojnih dopisa koje je Dučić slao komandi divizije taj problem je razriješen.

U Dučićevim zapisima detaljno su prikazane i diverzije, koje je „vješto udešavao“ komandant turske vojske Mehmed-Ali-paša, kako bi stalno uznemiravao srpsku dobrovoljačku vojsku na zaposjednutim položajima oko Nove Varoši, na Radojni, kod Kalipolja i Ljepojevića, kao i pomenute upade u dubinu srpske teritorije, kao što je bio onaj u Mokroj Gori. Za sve to vrijeme izvidnice dobrovoljačke vojske su izvještavale o prikupljanju jakih turskih snaga u okolini Nove Varoši i Prijepolja, što je bio očigledan znak da su se pripremali za veliku ofanzivu protiv srpske vojske na Javorskom frontu. Posebnu vrstu diverzija činile su tendenciozne „glasine“ koje su često stizale među ustanike i dobrovoljce, a u kojima su se širile netačne informacije „da njihove familje, koje su prebjegle iz Bosne i Hercegovine i stanovahu po Užičkome okrugu“ doživljavaju razne vrste neprijatnosti od lokalnog stanovništva i da „pate od gladi“.[24]

Dučić izvještava da je bio dobio nalog iz komande divizije sa Javora da napusti zaposjednute pozicije i da povede Kor na Javor kako bi preuzimali dalje zajedničke operacije. Tada je Dučić donio samostalnu odluku da se ne povlači sa dobrovoljcima, te da i bez potpore divizije ostane na pozicijama na Radojni i povede bitku protiv Turaka, jer je uviđao da je ta procjena štaba pogrešna i da može imati nesagledive posljedice za pad čitave linije odbrane, pa čak i prodor turske vojske sve do Užica. Kasniji rasplet događaja pokazaće da je Dučić bio u pravu i da je donio jedinu ispravnu odluku u tom teškom trenutku.

Ta velika i presudna bitka na Radojni, na kojoj će se herojstvom proslaviti dobrovoljačka vojska i njen komandant Dučić, započeta je turskim napadom u rane jutarnje sate 6. jula 1876. godine. Kasnije će za ovo iskazano junaštvo Dučić dobiti orden „Takovskog krsta“ od knjaza Milana Obrenovića. Napominjemo da je u novije vrijeme o brojnim Dučićevim odlikovanjima napisana zapažena studija Marije Jerinić.[25] Kada je izgledalo da bi turska vojska mogla odsijeći prelaze na Uvcu i tako blokirati srpsku vojsku, Dučić je sa nekoliko stotina hrabrih dobrovoljaca prešao preko Uvca „više plivajući nego gazeći“ i tako je zauzeo veliki šanac iznad Mališine karaule, koji je dominirao nad obje obale rijeke. Odatle su plotunima pokosili silnu tursku vojsku i onemogućili je ne samo da osvoji prelaze, nego su je natjerali u povlačenje. Dučić opisuje da je tada pozvao dobrovoljce na juriš: „Pobježe turska vojska! Ko je junak! Ko ne žali život za poštenje, juriš! Sad ili nikad!“ Nakon toga je za njim krenulo više od 500 junaka iz sva tri dobrovoljačka bataljona, a Turci su bježali u najvećem neredu ostavljajući za sobom mrtve i ranjene. Dučić nas na kraju izvještava da je poginulo 60 dobrovoljaca i ustanika, među njima i više starješina koje poimenice navodi, ranjenih je bilo 43, a nestalo ih je 40 i nije ih bilo moguće pronaći. Pronađeno je na razbojištu i više od 100 mrtvih i ranjenih Turaka. Dučić naglašava da je prema jednom usmenom izvještaju iz Nove Varoši dobio informaciju da je poginulo više od 170 a ranjeno 300 turskih vojnika. Na kraju prikaza ovoga krvavog i slavnog boja sa ponosom ističe da je đeneral Zah odao priznanje dobovoljačkoj vojsci za iskazano junaštvo na Radojni. „Ova krvava pobjeda neiskazano obradova dobrovoljce; i najslabiji vojnici osjećahu tada da su junaci. Ova je pobjeda za sve vrijeme Srpsko-turskoga rata bila moralna hrana Koru. Ona je svakom dobrovoljcu i ustaniku ulila pouzdanje u se, i stvorila uvjerenje u čitavu Koru da se ne boji turske vojske ma koliko i kakva bila.“[26]

Dučić naglašava da je nakon te bitke u njegov logor poslat dobrovoljac Nikola Kvekić, Srbin iz Trsta i šurak crnogorskoga kneza Danila, da ga je imenovao za svog drugog ađutanta, te da se istakao hrabrošću u kasnijim borbama. Nije slučajno Dučić isticao priznanja koja je dobrovoljačka vojska, a i on sam kao njen komandant, dobijao od đenerala Zaha. Pogotovo je isticao da mu je đeneral Zah davao punu slobodu u donošenju vojničkih odluka.

Herojstvo dobrovoljačke vojske pokazaće se i prilikom njenog premještanja na Javor u borbi za osvajanje kule na Vasiljevićima 12. jula kako bi se otvorio put srpskoj vojsci za prodor prema Sjenici. U toj žestokoj borbi Dučić je posebno uočio hrabrost đeneralšabnog kapetana Milutina Garašanina, koji je tog dana bio pridružen doborovoljcima i prvi put je neposredno učestvovao u jednom boju. Komandovao je artiljerijskom baterijom i pri tome je u najžešćem boju stajao hladnokrvno, mjerio odstojanje, komandovao paljbu, a gdje omjeri tu je i pogađao „nanoseći neprijatelju grdnu štetu“.[27] U komentarima ovoga herojskog podviga Dučić je sa žaljenjem konstatovao da je komanda divizije zakasnila sa ovom vojničkom operacijom i da je pravac prema Sjenici trebalo vojnički forsirati još prije 24. juna i bitke na Kalipolju.

Nakon toga je zbog bolesti došlo do odstupanja starog đenerala Zaha sa mjesta komandanta Javorske divizije, a privremeno je za njegovog zastupnika imenovan đeneralštabni potpukovnik Ilija Čolak-Antić. Ispostaviće se da je to bila pogrešna vojnička odluka i da Čolak-Antić nije bio operativno sposoban da donosi brze i promišljene odluke, zbog naglašene sujete imao je lošu komunikaciju sa komandantima na frontu, a među njima posebno sa Dučićem kao komandatnom dobrovoljačke jedinice. Zastupnik komandanta Čolak-Antić je donosio čitav niz besmislenih imperativnih i iritirajućih naredbi, poput one da su vojnici obavezni da drže u čistom stanju svoje naoružanje, kao i naredbu da Dobrovoljački kor razdvoji na dva dijela, uprkos Dučićevom neslaganju, čime je ovu hrabru jedinicu operativno oslabio. Učinio je još čitav niz drugih pogrešnih ili kasnih koraka što će skupo koštati srpsku vojsku prilikom turskog napada na Lisu i Borovac u ranu zoru 26. jula. Da nesreća bude još veća, Čolak-Antić je prethodne večeri bio pozvao na đeneralštabni sastanak komandatne jedinica, a među njima i Dučića, tako da nije bio sa svojim dobrovoljcima kad je napad otpočeo. Kasnije mu je bilo potrebno više od tri sata da se vrati u jedinicu i pokuša da konsoliduje linije odbrane. Dučić naglašava da je tada teško ranjen, a kasnije je i poginuo hrabri i sposobni komandant merzerske baterije, Risto Mihailović. Dučić se odmah našao u samom centru na bojnoj liniji kada mu je nastradao konj, srećno je uspio da zaplijeni turskog konja sedlanika sa svom opremom, a u jednoj zobnici je pronašao glavu srpskog vojnika koga je turski konjanik prethodno ubio. Možda bi Dučić uspio da konsoliduje vojsku i zaustavi turski prodor da ga nisu nešto kasnije ranili u nogu šrapneli od jedne turske granate, a pošto ga je detonacija bila odbacila sa konja svi su pomislili da je poginuo, što je oslabilo moral dobrovoljaca i podstaklo ih da krenu u povlačenje. Ubrzo iza toga srpska vojska je izgubila Javor. Zbog svega toga Dučić ističe da su mu pojedini viši oficiri zamjerali što je stajao na „bojnoj liniji za vrijeme boja“, jer je oficirska praksa nametala da komandni štab bude u pozadini bojišta. Dučić ne osporava takvu vojničku praksu i smatra da je opravdana kada se radi o vojnicima koji su dolazili iz kasarne. Međutim, kada se radilo o dobrovoljačkim jedinicima to je bilo neizvodljivo zbog duboko ukorijenjene ustaničke svijesti srpskih ratnika „da vide svoga starješinu svuda, pa i u bojevima naprijed“.[28] 

Dučić u kasnijem kazivanju usmjerava pažnju na posljedice tog poraza i tragične naredbe nesrećnog Čolak-Antića koji je svu svoju nemoć i očiglednu nesposobnost iskaljivao na jedinici Dobrovoljačkog kora. Nije htio da isplati zarade dobrovoljcima, a ubrzo je rasformirao čitavu jedinicu, vjerovatno najhrabriju na tom ratištu, a od ranjenog Dučića koji je bio u bolnici na liječenju je tražio da mu dostavi finansijske izvještaje i sl. Dučić otvoreno iskazuje svoje mišljenje da je Čolak-Antić bio nesposoban i nekuražan da vodi borbe na Javoru i da je isključivi krivac za srpski poraz: „Da je zastupnik komandanta Ibarske vojske za ovo predan ratnom sudu, uvjeren sam da već ne bi pasao sablju!“[29] Kasnije je ovaj oficir smijenjen sa mjesta zastupnika komandantna divizije Ibarske vojske.

Na kraju prvog dijela svojih ratnih zapisa, Dučić naglašava da se oporavio od ranjavanja sredinom oktobra 1876. godine i baš kad je trebalo da se iznova vrati u jedinicu, dogodila se „katastrofa srpske vojske na Đunisu“, tako da je nastupilo primirje koje je trajalo sve do 18. februara 1877. godine, a nakon toga je potpisan mir između Srbije i Turske.

Nastaviće se ...

Архимандрит Нићифор Дучић (1832 - 1900)

---

[1]Slobodan Jovanović, „Stojan Novaković (1842-1915“, Iz istorije i književnosti, knjiga I, Sabrana dela Slobodana Jovanovića, tom 11, prir. Radovan Samardžić i Živorad Stojković, BIGZ-Jugoslavijapublik-Srpska književna zadruga, Beograd, 1991, str. 118.   

[2]Miro Vuksanović, „Dučić, Nićifor“, Srpski biografski rečnik, knjiga br. 3, Matica Srpska, Novi Sad, 2007, str. 466.

[3]Dušan J. Martinović, „Nićifor Dučić“, Portreti II,Centralna biblioteka „Đurđe Crnojević“, Cetinje, 1987, str. 35.

[4]Slavoljub Marković, „O knjizi“, pogovor u: Nićifor Dučić, Zapisi o Crnoj Gori, Staroj Hercegovini i Srbiji, prir. Dušan Petković, Radoslav Tamindžija; napisao predgovor i uredio, monah Ignjatije Marković, Društvo za očuvanje baštine „Dob“, Gacko, 2003, str. 477.

[5]Spasoje Mučibabić, „Arhimandrit Nićifor Dučić kao hercegovački ustanik, srpski vojskovođa i vojni istoričar“, Hercegovački ustanak 1875-1878, zbornik radova, Gacko, 2016, str. 273-284.

[6]Slaviša Nedeljković, „Nacionalni rad arhimandrita Nićifora Dučića u srpskim zemljama pod Turcima (1868-1876)“, Crkvene studije, broj 17/2020, Niš, 2020, str. 149-159.

[7]Momir Samardžić, „Misija arhimandrita Nićifora Dučića u Carigradu i na Svetoj gori 1882. godine“, Istorijski časopis, knj. LII, Beograd, 2005, str. 273-292. 

[8]Svetlana Mirčov, „Nićifor Dučić kao upravnik Narodne biblioteke Srbije u Beogradu“, Glasnik Narodne biblioteke Srbije, god. 7, broj 1(2005), Beograd, 2005, str. 159-165.

[9]Ignjatije Marković, „Životopis arhimandrita Nićifora Dučića“, predgovor u knjizi: Nićifor Dučić, Istorija srpske pravoslavne crkve od prvijeh desetina VII v. do naših dana, prir. Dušan Petković, Radoslav Tamindžija; životopis napisao i uredio, monah Ignjatije Marković, Društvo za očuvanje baštine Dob, Gacko, 2008, str. 9-43.

[10]Ignjatije Marković, „Arhimandrit Nićifor Dučić, javorski junak i administrator eparhije Žičke“, Naša prošlost, časopis Istorijskog arhiva i Društva istoričara sreza Kraljevo, broj 9/2010, str. 97-124.

[11]Nićifor Dučić, „Borba Dobrovoljačkog kora Ibarske vojske 1876. god. i Ustaških četa Javorskog kora 1877-78. godine“, Zapisi o Crnoj Gori, Staroj Hercegovini i Srbiji, prir. Dušan Petković, Radoslav Tamindžija; napisao predgovor i uredio, monah Ignjatije Marković, Društvo za očuvanje baštine „Dob“, Gacko, 2003, str. 261.

[12]Isto, str. 261.

[13]Isto, str. 262.

[14]Isto, str. 262-263.

[15]Isto, str. 263.

[16]Isto, str. 272.

[17]Isto, str. 272.

[18]Isto, str. 277.

[19]Isto, str. 289.

[20]Isto, str. 285.

[21]Isto, str. 290-291.

[22]Isto, str. 295.

[23]Isto, str. 300.

[24]Isto, str. 392.

[25]Marija Jerinić, „Odlikovanja arhimandrita Nićifora Dučića u svetlu pronađenih povelja“, Numizmatičar, broj 37/2019, Beograd, 2019, str. 299-331.

 

[26]Nićifor Dučić, „Borba Dobrovoljačkog kora Ibarske vojske 1876. god. i Ustaških četa Javorskog kora 1877-78. godine“, nav. djelo, str. 326.

[27]Isto, str. 350.

[28]Isto, str. 409.

[29]Isto, str. 414.

PODELITE OVAJ TEKST NA: