KRETANjE KROZ RAZNOLIKE SVIJETOVE PRIČANjA

(Rajko Dragićević, Čučuk Stana i druge priče, Univerzitetska biblioteka „Nikola Tesla“, Niš, 2020.)

 

Prof. dr Goran Maksimović

Najkreativnije oblike savremena prozna književnost pokazuje onda kada u njoj dođe do nenametljivog, sasvim spontanog a izrazito kreativnog, prožimanja raznolikih svijetova pričanja i književne imaginacije sa onim na autentičan način doživljenim svijetovima stvarnosti. Jedna od takvih proznih knjiga se upravo nalazi pred nama.

Zbirka Čučuk Stana i druge priče Rajka Dragićevića sadrži devet priča: „Čučuk Stana – o rođenju i slobodi“, „Indija i ja – o detinjstvu i mladosti“, „El Greko, Malja i Matalja – o mladosti i snovima“, „Pajine čarolije – o zrelosti i neznanju“, „Jetrini znaci – o zrelosti i znanju“, „Fraktali – o bolesti i principima“, „Đedovi, dede i drugi junaci – o starosti i prihvatanju“,  „Nekoliko kratkih priča o rastanku – o smrti i spremnosti“; „Put u Emaus – o vaskrsenju i verovanju“. Na kraju su pod naslovom „Istočnici“ dati potencijalni izvori na osnovu kojih su nastajali pojedini dijelovi priča.

U naslovnoj priči „Čučuk Stana – o rođenju i slobodi“ data su suštinska autopoetička stanovišta, a zahvaljujući tome kroz gustu mrežu naracije i metanaracije oblikovani su neobični zapleti i sudbine istorijskih i savremenih junaka, poznatih ili anonimnih ličnosti. Prvo autopoetičko stanovište počiva na shvatanju priče kao fenomena kvantne fizike, a utemljeno je na razumijevanju vremena i prostora kao beskrajnog niza varijacija koje su toliko uzajamno prožete da čine sopstveni fenomen „prostorvremena“. Radi se zapravo o reinterpretaciji poznate bahtinovske teorije „hronotopa“ i njenom prevođenju u matematičke kategorije spajanja „sve tri dimenzije prostora sa četvrtom dimenzijom vremena u jedan četvorodimenzionalni kontinuum“. Drugo autopoetičko stanovište utemljeno je na uvjerenju da likovi u priči takođe poštuju načelo „neodređenosti“ shvaćeno u suglasju sa Hajzenbergovim shvatanjem „dvojne prirode čestica“ (korpuskularne i talasne). Treće autopoetičko stanovište implicitno je izvedeno iz oblikovanja lika Čučuk Stane, a počiva na „fraktilnoj“ i „hologramskoj“ prirodi svih bića, tako da svaki dio tog bića nosi u sebi informacije o cijelom organizmu. Četvrto poetičko stanovište počiva na nezamjenjivom značaju snova za priču i pričanje. U jednoj fusnoti u priči „El Greko, Malja i Matala – o mladosti i snovima“ nimalo slučajno je data uputa za čitanje knjige „Kreativno sanjanje“, kliničkog psihologa Patriše Gorfald, upravo sa ciljem da promišljamo o kreativnom, umjetničkom potencijalu snovidovnih fantazija. Peto poetičko stanovište govori o suštinskom prožimanju teksta i podteksta, imacinacije i konteksta, kazivanja i podnožnih napomena – fusnota, za svekoliku cjelinu i umjetnički karakter priče. Između ostalog, u priči „Čučuk Stana – o rođenju i slobodi“ pojavljuje se čitav niz informacija i komentara u podnožnim napomenama o teorijama prostora i vremena, o Hajzenbergovom pravilu „neodređenosti“, sve do napomena o zagrebačkoj pop-rok grupi „Novembar“ iz 90-tih godina 20. vijeka ili mikroistorijskih zapisa o stvarnoj životnoj sudbini glavne junakinje Čučuk Stane, koji su često značajno različiti od legendarnih predstava koje su je pratile, a često su autentična dopuna ili stvarnosna potvrda tih predstava i sl.

Taj široki i raznoliki autopoetički zasnov novu dimenziju dobija u priči „Indija i ja – o detinjstvu i mudrosti“ koja je sva zasnovana na prožimanju pripovjedačkih komentara i snovidovne imaginacije u kojoj dramatizovani narator posjećuje drevni grad Mohendžo Daro u dolini Inda, koji je poznat i pod imenom Krišnin Breg. U priči „El Greko, Malja i Matala – o mladosti i snovima“ narativni zaplet je smješten u 80-te godine 20. vijeka koje su počivale na duhu pop-rok kulture i hipi pokreta, a bile su zasnovane na ideji slobode i želji za putovanjima. Na takvom jednom putovanju umjesto susreta sa mitskim Kritom, kao dominatan doživljaj nametnuo se susret sa djedom Vasom Kotopulakisom. Iz umetnute uzbudljive priče, koju je u formi „skaza“ i na „omekšanom“ ali sasvim jasnom srpskom jeziku saopštio ovaj neobični čovjek, otkriva se čitava jedna zaboravljena porodična mikroistorija. Mladić Nikola Piletić iz Pipera došao je na Krit 1897. godine u odredu crnogorske vojske koja je obavljala mirovnu misiju nakon rata Krićana sa Turcima. Tu se zaljubio i oženio, zauvijek ostao među Krićanima i tu je dobio sina Vasa, koji je u ovoj priči svjedok i čuvar te neobične porodične istorije, a istovremeno je literarnim oblikovanjem književnih svijetova i njihovim prožimanjem sa svijetom bliže i dalje prošlosti/stvarnosti, izrastao u potpuno osamostaljenog i djelatnog književnog junaka.

U priči „Pajine čarolije – o zrelosti i neznanju“, kroz kazivanje o neobičnoj pomoći svome ratnom drugu iz 90-tih, vozaču Paji Međedu, da za nedelju dana prinauči engleski jezik uz pomoć hipnoze da bi mogao da radi kao vozač u Evropi, otvorena je složena rasprava o moći hipnoze i značaju čitavog tog protivurječnog učenja. U neprestanom smjenjivanju i prožimanju priče i rasprave, ukrštanju snovidovnih fantazija i stvarnosti, udvajanju i poistovjećivanju autorskog alter ega sa glasom dramatizovanog naratora, otkriveni su elementi važni za razumijevanje teorije i prakse hipnoze koje je utemljio Anton Frederik Franc Mesmer u 19. vijeku. Dato je to u suglasju sa tajnama fenomena „sinhroniciteta“ koji je vodio porijeklo iz Jungove psihologije a govorio je o „povezanosti slučajnosti“ i uzajamnih a neobjašnjivih veza među nezavisnim i raznolikim pojavama u univerzumu.

U kompozicionom pogledu priča „Jetrini znaci – o zrelosti i neznanju“ ostvarena je kao trodjelni omnibus, sa jednom bonus pričom i jednim ključem za anatomsko i fiziološko razumijevanje ovog organa i njegovih medicinskih tumačenja. Ukrštanjem bliže i dalje prošlosti, imaginacije i stručnih rasprava, priča je nastala kao potraga za tajnom postojanja „amalfitskih monaha“ sa kraja 10. vijeka koji su podigli manastir na sjeveroistočnim padinama Atosa, a zatim su se u kasnijim stoljećima obreli na obali Tirenskog mora i tamo formirali grad Amalfi koji je predstavljao savremenu turističku atrakciju. Druga priča posvećena je Sićevu i posjeti pećini Balanica, a počiva na raspravi o fenomenu „paleopatije“, tj. discipline koja se bavila izučavanjem bolesti praistorijskog čovjeka. Treća priča zasnovana je na reminiscenicijama koje je izazvalo slučajno uočavanje table sa nazivom „Bosutske ulice“ na periferiji grada. Četvrta priča „Jetra za gatanje“ ukazuje na istorijske reminiscencije iz rimskog doba iz vremena erupcije vulkana Vezuv, kada je došlo do potpunog uništenja grada Pompeja, kao i mistične znake kojima je jedna „bolesna jetra“ nagovijestila ovu ogromnu tragediju. Priča se završava u pseudodokumentarnoj formi kao vrsta medicinskog uputstva koje objašnjava funkciju i bolesti jetre kao jednog od najmističnijih i temeljenih organa ljudskog tijela.

Pošavši od antičkog učenja da „fraktali“ označava geometrijski lik koji je umanjena kopija cjeline i da je sam sebi sličan, priča „Fraktali – o bolestima i principima“, zamišljena je u formi rebusa kao svojevrsna pseudobajka koja nas uvodi u zakonomjernosti djelovanja ljudskog organizma. Simbolički carstvo ili kraljevstvo označavaju organizam, car ili kralj označava um, carica ili kraljica označava dušu, a buntovnici su maligne ćelije.

Priča „Đedovi, dede i drugi junaci – o starosti i prihvatanju“, otvara beskrajne prostore međugeneracijskih porodičnih odnosa, kao i suštinske spoznaje indentitetskih niti koje su proizlazile iz tih bliskosti sa našim djedovima. Upravo zato da bi važnost tih odnosa bila što uvjerljivija, pričanje je zasnovano na „skazu“, kao uvjerljivoj formi usmenog govora, a sa  izrazitim dijalekatskim jezičkim karakteristikama koje su krasile govor junaka. Nezavisno od toga ko je pričao, da li djed pilot ili djed kapetan duge plovidbe, kao i nezavisno od toga da li su pričali o događajima iz svoje mladosti ili su se vraćali u daleka praistorijska vremena, prepuštajući se plovidbi kroz vrijeme i prostor na krilima bujne mašte, uvijek je taj odnos bio zasnovan na dubokim emocijama i bliskosti, kao i identitetskoj potrebi da spoznavajući život naših starih upoznamo sami sebe.

Iza naslova „Nekoliko priča o rastanku – o smrti i spremnosti“ otvara se mozaik najrazličitijih reminiscencija koje su zasnovane na susretima sa savremenicima (tetka Lena, čika Miloš, Arkadij Nikolajevič Rodionov i sl.), a zatim se kroz raznolika pričanja i razotkrivanje svijeta uspomena upoznajemo sa ljudima iz bliže i dalje prošlosti, poput jermenskog režisera Sergeja Paradžanova iz sovjetske ere, pa sve do susreta sa jednim srednjovjekovnim pismom koje je mohan Nikon Jerusalimac uputio srpskoj princezi Jeleni Balšić Lazarević. U priči „Put u Emaus – o vaskrsenju i veri“, traganje za tajnom postojanja ovoga biblijskog grada, upoznavanje za davnim korijenima i identitetom, zasnovano je na duhovnosti i metafizičkim razmatranjima ideje vaskrsenja i vjere. Time se otvaraju i neka druga filozofsko-religijska otvorena pitanja o suštini postojanja i porijeklu čovjeka na zemlji, njegovoj vezi sa Bogom, te vječitoj potrazi za onom mističnom „međom“ između ovostranog i onostranog svijeta.

Na kraju rukopisa, kao neka vrsta obilatih izvora koji su ga napajali da istraje u avanturi pisanja, pojavljuje se poglavlje „Istočnici“, a među njima brojne znane i neznane ličnosti iz svijeta književnosti, umjetnosti, psihoanalize, filosofije, fizike i antropologije. Kreću se od Jelene Balšić, Njegoša i Sarajlije, Vilibalda Gavlika i Ljubivoja Ršumovića, pa sve do knjiga o akupunkturi, liječenju makrobiotikom, istočnjačkim psihoterapijama, kao i knjigama o izgubljenim gradovima i polemičkim studijama koje se bave istorijom „svega i svačega“, a ponajviše graničnim, neopravdano skrajnutim i prividno nevažnim pojavama koje nam pomažu da bolje razumijemo tajne svijeta ili da bar sumnjama u njihova zvanična naučna objašnjenja i teorije.

Na nenametljiv način i spontano, podjednako pričanjem i razmišljanjem o umjetničkom i filosofskom značaju ljudskog iskustva za oblikovanje svekolike priče, udvajanjem sopstvenog stanovišta sa glasom svoga projektovanog i pronicljivog naratora, Rajko Dragićević nas uvodi u beskrajni okean ljudskog postojanja, podstičući nas da tragamo za tajnama vidljivog i nevidljivog svijeta. Pri tome ukršta i prožima prošlost i sadašnjost, stvarnost i imaginaciju, lično i kolektivno, priznata i nepriznata naučna saznanja, poznate i nepoznate događaje, zaboravljene i zapamćene pojedince. Time nas podstiče na kreativno čitanje i razmišljanje, a iznad svega na potrebu za vjerovanjem u moć priče i postojanje njenih beskrajnih i raznolikih svijetova.

Knjigu Čučuk Stana i druge priče Rajka Dragićevića preporučujemo za čitanje potpuno uvjereni da će u njoj pronaći zadovoljstvo u tekstu oni pravi posvećenici i tragači za raznolikim svijetovima književne imaginacije, kao i njihovim svekolikim i kreativnim prožimanjima sa doživljenim svijetovima stvarnosti.

PODELITE OVAJ TEKST NA: