detalj slike: KRK Art dizajn

PEČAT ISTORIJSKE ISTINE
Jovan Skerlić (1877–1914)

Laura Barna

Desilo se da je prosta matematika na mala vrata uvela zbrku, narušila jednu, u ovom narodu duboko ali pogrešno ukorenjenu ce­remoniju, koja često na sve nalikuje osim na po­slednji ispraćaj. Preko deset hiljada glava zateklo se tog 3. maja 1914. godine na sahrani Jovana Skerlića! Već sle­dećeg dana Mi­lu­­tin Bo­jić je u Pijemontu za­pisao kako od po­g­re­ba Ko­ste Taušanovića srpski narod nikoga nije is­pratio svečanije, dostojan­stvenije i sa vi­še bola i pijeteta.

Iz cele Sr­bije, pa i regiona, stizali su u Beograd na poslednje poklonjenje ne samo književnom kritičaru i istoričaru, političkom ideologu, već i retkoj pojavi u našoj kulturnoj istoriji. Od izas­lanika Njego­vog kraljevskog visočanstva, pa pre­­­d­sednika Vlade Ni­kole Pašića, delegacije bosanske revolucionarne omladine s Gavrilom Principom na čelu, književnika i pesnika, poslanika i stranač­kih prvaka, is­pred Srpske kraljevske akademije Aleksandar Be­­lić, u ime Srpskog književnog glasnika Bogdan Po­­po­vić. Toliko mladosti i lepote: đaka, studena­ta, mladića i devojaka, čak i de­ce. Pa rodbina, pri­ja­te­lji, sugrađani-komšije, partijske ko­le­ge i poslanici Narodne skupštine, kolege profesori s Univerziteta… Na­d otvorenom rakom nekrolog je pročitao Milan Grol.

Be­ograd se tog dana lomio i povijao u su­zdr­ža­nom komešanju, kao ko­šnica koja je ostala bez Matice. Tram­vaji koji su vozili ka groblju bili su pre­trpani mirnim svetom; oni što su im dolazili u susret – prazni. Beograd se kretao u jednom smeru. Ka Novom groblju!

Urušio se Skerlić ophrvan pritajenom bo­leš­ću, u neznanju koliko razornom. Srbija je ostala nema pred preranim gubitkom – korifeja modernog.

*  * *
*

Kada se sa zvanjem doktora francuske književnosti 1901. iz Lozane vratio u svoj rodni grad, Jovan Skerlić je prvo postavljen za profesora Velike škole, da bi 1905. prešao na beogradski Univerzitet sa zvanjem predavača francuskog jezika i književnosti, ubrzo i profesora srpske književnosti. Katedra mu je bila nestabilna, budući da se isticao političkim angažmanom, te je u dva navrata čak i otpuštan sa Univerziteta. Srbija se u to vreme, početkom XX veka, nalazi u veoma složenom istorijskom položaju. Iscrpljena ratovima s Turcima, a opterećena apsolutističkim pretenzijama dinastije Obrenovića, laka je podloga za gušenje slobodarskih i progresivnih ideja, čiji su nosioci bili socijalistički pokret i radikalna stranka. U takvom, veoma nestabilnom društveno-političkom ambijentu, Skerlić započinje kulturnu misiju hvatajući se u koštac s uvreženim romantičarskim sentimentima, mitologijama i tradicijskim shvatanjima, dajući primat modernim, evropskim umetničkim strujanjima. Na mudar način, umeren i neiritirajući, podiže temelje za zdrav kulturni organizam nacije, uspostavljanjem spone između sadašnjosti i prošlosti.

Od 1905. godine, s Pavlom Popovićem od svog profesora i osnivača, književnog kritičara Bogdana Popovića, preuzima uredništvo Srpskog književnog glasnika, modernizuje ga uvodeći inovativne, savremene metode, te ga ubrzo čini stožerom oko kog se rado okupljala srpska književna elita.

Ujedinjeni u jednom telu: radoznao duh i vulkanska energija, navodili su Skerlića da otvara razna polja delatnosti, od kojih neka za kratkog života nije uspeo da zaokruži i zatvori: od političkog rada (pripadnik socijalističkog pokreta, jedan od vodećih aktivista Samostalne radikalne stranke, pred kraj života i poslanik u Narodnoj skupštini, vatreni zagovornik jugoslovenskog državnog jedinstva), do kulturnih aktivnosti (dopisni član Srpske kraljevske akademije od 1910, istoričar književnosti i kritičar modernog duha, pokretač avangardnih kulturnih i književnih ideja, smelih i otvoreno iskazivanih, kojima je prednjačio u modernizmu mireći tradiciju i neminovno – novo vreme). I kao takav, lako se uspostavlja kao vođa i potpora mladih naraštaja – literata – u vreme kada jedna mala literatura nadrasta sebe i postaje stvarni smisao i vodilja ovog naroda.

Jovan Skerlić je pratio razvoj srpske književnosti, nijednog trenutka je ne sagledavajući kao izolovanu duhovnu misiju pojedinca, nego kao odraz određene epohe i datih okolnosti u kojima ju je taj pojedinac, angažovani akter svog vremena, stvarao i pronosio principom po kome je umetnost živi i determinišući činilac svakodnevnog života, s akcentom na kulturu i umetnost, kao važne činioce. I upravo tom životno pulsirajućom umetnošću Skerlić produžava realističku tradiciju naše kritike i estetike, praveći jedini mogući kompromis: oblačenje starog a gipkog bića u novo ruho, dajući mu da čvrsto pridržava rekvizite doba u kom živi.

Skerlićeva književna zaostavština je sveobuhvatna i vredno je svedočanstvo razvoja nacionalnog kulturnog korpusa kroz pisanu reč. Predanom i sistematskom posvećenošću prionuo je na posao koji obimom umnogome prevazilazi pojedinca: ispisuje tokove i kretanja srpske literature od XVIII veka do Prvog svetskog rata (Pisci i knjige, u devet svezaka; Istorija nove srpske književnosti, njegovo poslednje delo, objavljeno pet meseci pred smrt). Značajne su i Skerlićeve studije, kritike i ogledi, koji od zaborava otržu naše velikane: Dositeja Obradovića, Jovana Steriju Popovića, Jakova Ignjatovića, Svetozara Markovića i druge.

Za života, Skerlić je svojim brzim i oštrim kritičarskim perom u oko i srce bocnuo mnoge naše pisce i pesnike: Utopio je Disove Utopljene duše, obznanio Saputnike Isidore Sekulić kao „cveće izniklo iz mastionice“ a Đački rastanakBranka Radičevića kao „razvučeni opis jedne đačke pijanke“, potisnuo značaj romantičarskog pesimizma Sime Pandurovića i Milana Rakića, otvoreno ukazao na prevaziđenost jednostranog esteticizma i ispoštene, suvoparne kritike Ljubomira Nedića i formalne kritike Bogdana Popovića. Nimalo blaži nije bio ni u svojim političkim člancima i javnim govorima, a najčuveniji je onaj o tzv. „bankokratiji“, izgovoren 1912. u Skupštini, u kome se strasno obrušio na društveni sistem ogrezao u korupciju, kritikujući snishodljivo podilaženje društva i države stranom kapitalu.

Ali borba s vetrenjačama umorila je inače neiscrpno borbenog Skerlića. I kao da se borba okrenula protiv sebe same. Umoran od htenja, rezignirano izjavljuje: „Ceo je život plima i oseka, klaćenje šetalice od radosti do bola, fatalan put od kolevke do groba i jedan kratak i budan san u večitim smenjivanjima dana i noći.“

Sreća za jedan narod je, ma i za veka, da ima bar jednog korifeja – jednog Jovana Skerlića! Srbija je imala tu sreću i počast. Sunarodnici i sugrađani su mu se odužili inicirajući postavljanje spomen-biste na Kalemegdanu (1967, rad vajara Gradimira Aleksića), ali i spomen-ploče na kući u kojoj je živeo i radio, na uglu Gospodar Jovanove i Kneginje Ljubice, na Dorćolu – kao pečati istorijske istine.

Kolo sreće se nastavlja!

 

 

PODELITE OVAJ TEKST NA: