Izvor: ISKRA

Vladimir Umeljić: KRAJINA U DUŠI

O JEDNOJ KNjIZI

(KRAJINA U DUŠI, Branko Miljević i Nikola Miščević, Književni ESNAF, Beograd-2022).

„Krajina u duši“ je poetična i nadasve elegična knjiga potomaka žrtava i već time, čak i bez raznih „Bljesaka“ i „Oluja“, i lično žrtava. Pisali su je ljudi dijaspore,Branko Miljević i Nikolaj Miščević, a biti deo nje znači biti u egzilu a bez azila. Prevedeno na srpski, biti prognanik, koji nigde i nikada ne biva primljen i nikada ne stiže do cilja.

Jer cilj je ostao iza njega.

Književna kategorija „istorijski roman“ je poznata, ovakva ostvarenja međutim zaslužuju uvođenje jedne nove, naime, „istorijska elegija“. Jer pripovedanje i najsurovije istorije na ovaj način je življenje sete bez očajanja, pamćenje bespomoćne izloženosti zlu bez rezignacije, slavljenje života bez obzira na njegovu krhkost i ne retku varljivost.

To je uvek ponovno rađanje goreće ptice i njeno uzdizanje iz sopstvenog pepela.

Međutim i kao prvo – poetično i elegično? Od kada to suri vuk peva kao slavuj ili sojka ptica? Zar nisu oni potomci onih Krajišnika, koji su bili štit i mač Habzburške monarhije naspram moćnih nadirućih Osmanlija? Koji su spavali sa samo jednim zatvorenim okom, sa rukom na jataganu, dan i noć spremni da slede pokliču: „Napred! U ime Boga!“?

Branili su i odbranili Beč i Budimpeštu, mada i svoje otuđene hrvatske srodnike iza svojih redova. Kako današnja istoriografija potvrđuje:

„Srbi, koji danas žive u Hrvatskoj, potomci su slobodnih hrišćanskih seljaka-ratnika (…) koji su se već u XVI veku naselili u graničnom području prema Osmanskoj carevini, na „Vojnoj granici“ ili „Krajini“. Oni su ranije bili direktno podređeni Ministarstvu rata u Beču i obavezni na stalno služenje u graničarskim trupama, stoga oslobođeni svih nameta, bili su dakle slobodni.

Hrvatski seljaci, koji su živeli u njihovoj zaleđini, bili su naprotiv zavisni od svojih mađarskih gospodara i njima se upravljalo iz Budimpešte a ne iz Beča. Slobodni srpski seljaci-ratnici su uvek pomalo s visine gledali na svoju neslobodnu hrvatsku braću (…)“

Današnji Hrvati, doduše, vrlo rado posežu za lovorovim vencima srpskih Krajišnika iz tog vremena, no uzalud, jer istorija je nepodmitljiva učiteljica života a ne samoposluga, gde svako može da kupuje (ili krade).

Tako ona svedoči:

„Kada su Turci zauzeli Donju Slavoniju, austrijska (štajerska) vlastela pod svojim zapovednikom Hansom Ungnadom se 1540. uverila da se pri odbrani granice od Turaka „ne može osloniti na domaće slovinske i hrvatske kmetove, trebalo bi i njih neko da brani, jer oni su navikli samo da služe oko stolova svojih gospodara i pune podrume i koševe njihove“.

Zato je Ungnad predložio „da se mesto njih nabave valjane plaćeničke čete Nemaca i osobito Srba, koji već od pre desetak godina u znatnom broju u Senjskom primorju, Žumberku i Kranjskoj vrlo uspešno vrše vojnu službu na onoj krajini. Štajerci odmah usvoje ovaj predlog i već iste godine otpoče sistematsko naseljavanje srpskih uskoka po Gornjoj Slavoniji, prvo između Koprivnice, Križevaca i Ivanića (…)“

To su bili počeci krajiškog sistema odbrane austrijskih i mađarskih granica od Turaka.

I u Donjoj Slavoniji je već u drugoj polovini XVI veka ratovalo hiljade Srba za Austriju i nadvojvoda Karlo je juna 1576. smatrao za potrebno da upozori Zemaljsku štajersku upravu, da u međuvremenu većina vojvoda na Slovinskoj krajini „nisu hrišćani (= rimokatolici, prim. autora) već (srpski) uskoci“ („nit Christen, sondern Usskokhen“)“.

Uzalud im je i pozivanje na tvrdnju, da je 1519. papa samo Hrvatima dodelio počasni naziv „predziđa kršćanstva“ („antemurale christianitatis“), kako kažu. To sa papom jeste tačno, ali i sa rimokatoličko-crkvene strane je ostalo vrlo jasno zabeleženo:

„Indikativno je pismo, koje je jedan jezuita uputio svom starešini u Rimu 1653, naime, da su „srpski vojnici, koji su kao slobodni seljaci uključeni u krajiški sistem odbrane u Hrvatskoj i Slavoniji, faktički prvi hrišćanski bedem prema Turcima („aet iam nobis contra Turcas serviunt facti antemurale christianitatis“).

Hrvatska istoriografija, međutim, sasvim drugačije interpretira tj. (figurativno rečeno) savija i presavija istorijske podatke kao kore za pitu, sve dok iz toga ne nastane jedna čudna pita-gužvara, na sreću prevashodno za domaću upotrebu, jer teško da bi ona mogla da stigne i bude dobrodošla na međunarodnoj naučnoj trpezi. Nekoliko primera:

„Stogodišnji hrvatsko-turski rat (1493.-1593.)

U drugoj polovici 15. stoljeća nastavljaju se stalni napadaji Osmanlija iz okupirane Bosne prema Hrvatskoj. Njih, zapravo, vode pretežito domaći, islamizirani begovi od kojih su mnogi donedavno bili katolicima.

Bio je to stalni mali rat na granici koga vode Turska i Hrvatska

(…)

I dok su Osmanlije od 1453. do 1482. osvojili Carigrad, srušili Bizantsko Carstvo i pokorili brojne kraljevine, Hrvati su u stotinu godina izgubili pedesetak kilometara u dubini svoga prostora. Sačuvali su uski pojas svoje države koji su sami nazvali »ostatcima ostataka« nekoć slavnog hrvatskog kraljevstva (…)

U tim protuturskim ratovima svu težinu borbe nosili su hrvatski plemići i velikaši, poglavito Zrinski, Frankopani, Erdődyji i drugi. Oni su svojom upornošću i junaštvom često iznenađivali i tursku i austrijsku stranu i postizali zapažene pobjede koje su davale snagu za nove borbe.

(…)

Hrvatsko-slavonsku Vojnu krajinu u 16. vjeku, upravu i financiranje preuzeli su izravno Habsburgovci, a njihovi generali su upravljali njima iz Graza, a kasnije iz Beča (…) Budući je vojničko-krajiška uprava ta područja izuzela, točnije otela iz vlasti hrvatskog Sabora i bana, ona je od kraja 16. i tijekom 17. stoljeća tu naselila Vlahe kojima je morala dati neke privilegije, npr. 1630. tzv. Vlaški zakon za Varaždinsku krajinu.

Vlasi, koji su bili nomadi, pravoslavne vjere, često su se bunili, a austrijska ih je uprava koristila i za pritisak na Hrvate koji su nastojali sačuvati svoja staleška prava. Budući pokušaji s prelaskom Vlaha na grkokatoličku vjeru nisu uspjeli (unija), te da se oni nisu uklopili u hrvatsko društvo, ostali su strano tijelo na području hrvatske države (…)“

Za čuđenje je, dakle, da Hrvati i pored svoje nesumnjivo rasprostranjene pismenosti, one gornje, proverene i proverljive istorijske podatke ne uspevaju da iščitaju. Da li je moguće da se evropska i svetska istoriografija varaju, jer poznaju i proučavaju samo jedan „Stogodišnji rat“, onaj između Francuske i Engleske, a zanemaruju ovaj između Hrvatske i Osmanskog carstva, kojim su Zrinjski, Frankopani i Erdedi (inače mađarski plemić) zapravo spasili i večno zadužili Evropu?

I pri tome su Hrvati, za koje su njihovi tadašnji gospodari, austrijska vlastela, prilično nemilosrdno utvrdili da se „ne može osloniti na domaće slovinske i hrvatske kmetove, trebalo bi i njih neko da brani, jer oni su navikli samo da služe oko stolova svojih gospodara i pune podrume i koševe njihove.“, kako ovi njihovi potomci kažu, „izgubili od Turaka samo pedesetak kilometara svoje teritorije“ a istovremeno čitave kraljevine, kao i Carigrad i čitavo Vizantijsko carstvo su pali u ruke maloazijskih osvajača (?!)

Kako je u tom kontekstu uopšte moguće, da li je slučajost da u starom „Erlangenskom rukopisu“, koji je otkrio i pod tim imenom objavio vrlo značajni nemački slavista Gerhard Gezeman 1925, izvorne narodne pesme opevaju srpske harambaše a ne hrvatske plemiće?

Jedan primer (Treća pesma Erlangenskog rukopisa, u kojoj pan sutarski kaže Jovanu Sandiću i Vuku Mandušiću):

,Dva uskoka, dve arambaše,

porobiste četiri Kraine,

porobiste Liku do Ribnika,

i Krbavu pod gorom Kapelom,

Kailčiju i kraj mora sinjeg,

Kazanicu i Lazakovicu,

od svakuda roblje dovedoste…“ (Stih: 14)

Hrvati se ne pominju ni u krajiškom statutu od 5. avgusta 1654. godine „koji su doveli Morlaci i starosedeoci, serdari i harambaše koji su se skupili „na Grusi“ na mletačkoj strani „U ime boga g. 1654 meseca augusta. neka se znade kada se skupi Kraina na Grusi i učini ligu“. „Ovo pisa sva Kraina s licencom gospodskom“; „Ovo učini sva Kraina gori, a i donja do Pakoštana“.

Osim sadržine, važna je i jezička komponenta – jedan bitni indikator je činjenica da ovi istorijski izvori nisu pisani na kajkavskom, koji je tada jedini slovio kao hrvatski jezik i to će ostati tako sve do Gajeve reforme jezika i preuzimanja štokavštine polovinom 19. veka.

Ali uprkos tome insistira se da je Austrija u tu „Hrvatsko-slavonsku Vojnu krajinu (…) od kraja 16. i tijekom 17. stoljeća naselila Vlahe (…) koji su bili nomadi, pravoslavne vjere (…)“. Nikako, znači, ni pomenuti srpsko ime, tako da bi eto i Vuk Mandušić trebalo da je bio Vlah.

No i to je nešto bezazlenije, nego da su ga proglasili Hrvatom, kao što je to bio slučaj npr. sa mađarskim velikašem Tamašom Erdedijem. Jedan posed ove stare familije, inače, stekao je u vreme genocidne hrvatske države 1941-1945. žalosnu slavu kao koncentracioni logor samo za srpsku decu, po imenu Jastrebarsko.

Tja, po svemu sudeći, dotični hrvatski istoričari, koliko arogantno, toliko i ignorantno zaobilaze naučnu istoriografiju i revnosno praktikuju tzv. kontrafaktičnu istoriju, uređenu prema sopstvenim željama i čežnjama.

Drugim rečima, nije neosnovano kada se kaže da današnji Hrvati vrlo rado posežu za lovorovim vencima srpskih Krajišnika iz tog vremena, ignorišući verifikovane istorijske izvore.

Kao što uostalom ignorišu i činjenicu, da jednom srpskom kompozitoru, Josifu Runjaninu, duguju svoju himnu, prvi put izvedenu 1846. u srpskoj pravoslavnoj crkvi u Glini, koja je u leto 1941. bila proprište stravičnog pokolja bespomoćnih srpskih civila, da bi potom bila uništena.

Sačuvani su iskazi svedoka-očevidaca, jedne preživele srpske žrtve, Ljubana Jednjaka, i jednog uhvaćenog ubice u službi tadašnje hrvatske države, Hilmije Berberovića.

No ni to nije sve, za one koji vladaju nemačkim jezikom, na raspolaganju stoje i primarni istorijski izvori, zvanični nacistički izveštaji, potekli dakle od strane tutora tadašnje hrvatske države i srpskih neprijatelja.

Tako javlja Služba bezbednosti elitne nacističke SS-organizacije, koja je „u tom pogledu oslobođena svake sumnje da bi bila u stanju da emocionalno preteruje“ tog crnog leta 1941. sledeće (samo kratki izvod iz izveštaja):

„U junu 1941, jednog subotnjeg popodneva, uhapsile su ustaše pod vođstvom ustaških emigranata, koji su naročito zbog toga stigli iz Zagreba, sve pravoslavce, među njima i žene i decu, i smestili ih u zatvor u Glini. Iste noći je održan sastanak lokalnih ustaških vođa, na kome je verovatno učestvovao i sadašnji hrvatski ministar dr Puk. Na tom sastanku je odlučeno, da se svi uhapšeni pravoslavci – oko 500 osoba – pobiju (…) što je sledeće noći i učinjeno (…) Tri dana kasnije, iz Zagreba su stigla dva ustaška emigranta i dva policajca, i uhapsili grupu od 56 osoba, koje su došle na stočnu pijacu u Glini, i sve ih pobili (…) Posle ovih užasnih nedela, pobegli su svi stanovnici okolnih sela u šume. Ustaše su na to izdale jedan proglas, kojim su obećali seljacima potpunu slobodu, ako pređu u rimokatoličku veru. Ovi su se, najvećim delom, saglasili i uskoro je oko 250 seljaka došlo u srpsku crkvu da bi bili pokršteni. Ustaše su zatim zatvorile crkvu, naredili seljacima da legnu na trbuh i počeli da ih udaraju i bodu već pripremljenim zašiljenim motkama. Pridošlo je još ustaša i seljaci su, jedan za drugim, svi bili pobijeni (…)“

Okoreli nacisti i srpski neprijatelji, znači, optužuju svoje hrvatske štićenike zbog „užasnih nedela“, počinjenih nad pravoslavnim Srbima, svedoče o nesumnjivim genocidnim elementima, nasilnom pokatoličavanju i masovnom ubijanju bespomoćnih žrtava. Jedino, čime su one „ugrožavale“ svoje mučitelje i ubice, to je bila njihova srpsko-pravoslavna egzistencija, činjenica njihovog postojanja.

Očigledno teška, neoprostiva krivica.

A što se tiče pismenosti u Hrvata danas, ona je naravno neupitna, no ne može škoditi da ih se podseti, da oni velikim delom duguju jednom srpskom jezičkom reformatoru (Vuk Karadžić) svoj književni jezik:

„Ljudevit Gaj, reformator hrvatskog jezika, tek je 1835. objavio proglas o napuštanju kajkavskog dijalekta i starog pravopisa, dakle dotadašnjeg hrvatskog narodnog i književnog jezika, i o prihvatanju štokavštine, znači standarda srpskog jezika, koji je definitivno u lingvistici utemeljio Vuk Karadžić, i novog pravopisa. A mnogo pre toga su u Dubrovniku na srpskom jeziku već stvarali Cvijević, Komnen, Vetranović, Mavro Orbin, Gundulić, Džono Palmotić, Andro Pauli, itd.

Da je Ljudevit Gaj znao šta radi, šta prihvata i usvaja, i kome duguje ovu vrlo značajnu reformu hrvatskog jezika – uslovno rečeno, u izvesnom i samo pozitivnm smislu posrbljavanja, dakle obogaćivanja, zbližavanja i sinergičkog prožimanja dve kulture – svedoči i njegov sledeći iskaz:

„Kako da se prepiremo što je kod Srbljah narodno, što li nije, kod Srbljah, u kojih od oltara do čobana ništa biti ne može što ne bi narodno bilo: kod Srbljah, od kojih mi jezik u svojoj mudrosti i u svom bogatstvu, i običaje u svojoj izvrsnosti i svojoj čistoći učiti moramo ako hoćemo da ilirski život obnovimo; kod Srbljah koji su u svetinji svoga srpstva onaj narodni duh i ono rodoljubstvo uzdržali, koji smo i mi u novije doba, radi sloge, pod prostranim imenom ilirstva novim životom uskrsnuli: kod Srbljah, koji su nama od starine sve sačuvali, a kojim mi malo ali sasvim ništa glede samoga narodnoga dati ne možemo?“

Vratimo se „Krajini u duši“, onoj Krajini, koju su slobodni srpski graničari natopili svojom krvlju i odbranili je od nadirućih Osmanlija, ispisujući svojim životima još jedno teško poglavlje istorije Balkana i Evrope. Isto ono, što su njihovi saplemenici činili i na Marici 1371, na Kosovu polju 1389, kod Smedereva 1439, kod Novog Brda 1441, pa nadalje…

Vratimo se onoj stalno otimanoj, ali nikada otetoj Krajini, jer se ona nalazi u duši.

Potomci tih srpskih zatočnika slobode, dakle, slove poetično i elegično, te vrlo razložno postavljaju u pitanje moju gornju (ionako samo retoričku) rečenicu; „Od kada to suri vuk peva kao slavuj ili sojka ptica?“

Jer zašto bi čovek, koji je iznuđeno, silom od njega apsolutno nezavisnih okolnosti poprimio vučije borbene osobine, izgubio svoju sposobnost da peva kao slavuj ili sojka ptica?

Ovi književnici podižu spomenik svojoj Krajini onako, kako to čine sinovi u spomen svoje napaćene majke, koja ih je uprkos svim iskušenjima i stradanjima porodila i odgajila, ostala im doživotno (a i preko toga) verna – kako bi oni mogli da joj odreknu svoju vernost?

A zlopatila se majka izuzetno mnogo, jer joj je Tvorac dodelio usud na vetrometnoj granici svetova, gde su ne samo svetski i evropski zlomoćnici, već šta više u prvoj liniji susedni i odrođeni Hrvati harali, ubijali i palili – od vremena Vojne krajine, preko Srbocida hrvatske države 1941-1945, pa do poslednjih balkanskih ratova pri nasilnom razbijanju druge Jugoslavije na kraju 20. veka.

Tada, između 04-08. avgusta 1995, kada su Tuđmanovi Hrvati pokazali da su dostojni onih Pavelićevih 1941-1945. i šta misle o Srbima, i o zahtevu njihovog Ljudevita Gaja, da od Srba, „od kojih mi jezik u svojoj mudrosti i u svom bogatstvu, i običaje u svojoj izvrsnosti i svojoj čistoći učiti moramo (…) kod Srbljah koji su u svetinji svoga srpstva onaj narodni duh i ono rodoljubstvo uzdržali (…) kod Srbljah, koji su nama od starine sve sačuvali, a kojim mi malo ali sasvim ništa glede samoga narodnoga dati ne možemo“.

Hiljade nenaoužanih i bespomoćnih Krajišnika, zaključno sa ženama i decom, bilo je pobijeno, stotine hiljada proterano a njihov tutor, „NATO-demokratije“, sve počinitelje zločina je pohvalio, svečano rehabilitovao i dao im apsoluciju, iako je švedski političar Karl Bilt tu orgiju zla nazvao „velikim ratnim zločinom, najvećim etničkim čišćenjem u toku ovih ratova“.

Ali kolektivna poruka Zapada Srbima je bila i ostala standardna, stereotipna: „Morate se pomiriti sa realnošću, zaboraviti prošlost i gledati napred, u budućnost!“

Pokazalo se, dakle, da je kao u vreme Hitlera i Pavelićevog Srbocida 1941-1945. srpsko-pravoslavna egzistencija, već sama činjenica njihovog postojanja i dalje teška, neoprostiva krivica.

Nije, dakle, čudo da se među Krajišnicima drugačije meri vreme, da se ne pita ko je koliko godina napunio, već: „Koliko ratova si star?“ Da je manje važno ko koliko duluma zemlje naziva svojim, već o koliko grobova se stara, koliko pomena svojima daje u crkvi.

Sudbini se, međutim, gleda u oči, bez „nojevog zavlačenja glave u pesak“, tako krajiška majka zbori sinu povodom ove poslednje pošasti:

„Ovaj rat mi ne ide u glavu, sine. Pa zašto ljudi nakon svih izgibija, stradanja i živi rana koje nikad zacijelile nisu, idu uz te otrovane, bolesne, bijesne psine od političara i srljaju u nove strašne, zlokobne ratove. Čine li oni to da bi usrećili velike zemlje, one sile i bivše prijatelje što nam rade o glavi?

Majko, pa to je sada moda, običaj viteški da se satiru takozvani mali i časni narodi. Da bi se nagradili oni miševi i štakori – mali, žuti i poslušni – žbiri, veleizdajnički poslušnici, plaćenici i tuđe sluge! Neimari zla. Izvođači nakaradnih satanističkih podviga. Ti vječiti ukleti gubitnici sada ugnjetavaju nejake, nezaštićene, neposlušne i prezrene, kako bi se na trenutak osjetili jačim. Ali te bezdušne, varvarske horde, naoružane do zuba, u zlu ujedinjene, ne shvataju da nam ne mogu ništa, ama baš ništa! Milenijumski slobodarski duh se ne gasi preko noći, majko. To si me još na koljenima naučila, dok sam netremice slušao prađedove gusle i Višnjićeve epske besjede.

Ne može to niko i nikad!“

To što krajiški sin odgovara, jedan drugi srpski pesnik je izrazio sa:

„To što nam Zapad

sada i vazda radi,

da nam voštanicu ugasi,

uspeti neće.

Ničija nije do zore gorela,

osim nebeske sveće.“

No majka smiruje uzavrelu sinovljevu glavu, ne poziva na osvetu i na starozavetno „Oko za oko…“, na naplatu preteškog duga u krvi, ne, ona hrišćanski pomirljivo besedi i podvlači:

„Ti znaš, sine, da ja znam da među Rvatima ima i dobrije ljudi. Ne mogu se ja tek tako odreći mojije dobri’ Šokaca, Kranjaca, susjeda, ma koliko god da su zla počinjeli nji’ovi u nji’ovo ime…“

Branko Miljević i Nikolaj Miščević, dvojica dijasporaca, dvojica prognanika koji nigde i nikada ne bivaju primljeni i nikada ne stižu do cilja, jer cilj je ostao iza njih, pokazuju se dostojnim svoje majke Krajine, jer svoj teški usud ne savlađuju gorčinom i jetkošću, cinizmom i mržnjom. Ne, oni se priklanjaju staroj mudrosti, da je pero jače od mača i ne odustaju od uverenja:

Osnova svega su Vera, Ljubav i Nada.

Time i esencijalno pitanje, koje autori u rukopisu postavljaju sebi: „Mogu li ja više da volim, nego što nepokajani dušmani mrze?“ postaje izlišno. Sa Krajinom u duši, i to postaje moguće.

PODELITE OVAJ TEKST NA: