detalj slike: KRK Art dizajn

MOJ SVET - 10

Dr SIMO JELAČA

BUDIMPEŠTA – MAĐARSKA

Budimpešta, glavni grad Mađarske, osnovana je 1873. godine, ujedinjenjem Budima i Pešte. Najveći je grad u Mađarskoj, u kojoj živi 20% mađarskog stanovništva, ukupno oko 1,7 miliona stanovnika. Najveća evropska reka Dunav protiče kroz Budimpeštu, deleći je u dva dela, Budim i Peštu, ili spajajući ova dva dela grada. Grad spajaju sedam mostova i dva železnička mosta. U Dunavu, u regionu grada ima šest rečnih ostrva.

Mađari svojoj prestonici daju nadimke: Biser Dunava; Kraljica Dunava; Pariz Istočne Evrope i Srce Evrope. Grad ima 23 opštine, numerisane brojevima i imenima. Budimpešta ima najviše termalnih voda od svih evropskih gradova, 70 miliona litara dnevno, a deset od njih su lekovite. Zgrada mađarskog parlamenta treća je po veličini u svetu, ima 18.000 m², 691 sobu, 20 km stepeništa, 90 statua na fasadama i 40 kg 23-karatnog zlata na dekoracijama enterijera. Zgrada je početa 1885. godine, a završena 1902. godine. Podzemna železnica Budimpešte, iz 1896. godine, najstarija je na kontinentalnom delu Evrope. U Budimpešti ima sinagoga druga po veličini u svetu, u nju može stati 3000 posetilaca. Grad ima 40 pozorišta, oko 100 muzeja i galerija, a tokom godine u Budimpešti se održavaju brojni koncerti i festivali. Mađarska opera je među najboljima na svetu. U Budimpešti se održava najveći muzički fetival u Evropi. Budimpešta ima i najstariji zoološki vrt.

Mađarski jezik je direktno nasleđen od Huna, sličan je finskom i estonskom. Mađari su Katolici, a pored njih u Mađarskoj žive Luterani, Jevreji i Ortodoksni. Mađarska je do sada imala 13 Nobelovaca, svih kategorija izuzev za mir. Mađarska troši 4,9% bruto nacionalnog dohotka za obrazovanje i pismenost im je 99%. Dobri su u sportovima i na svim olimpijadama osvajaju zlatne medalje. Koledži im traju 3-4 godine, a fakulteti 4-5, izuzev medicine 6 godina.

Do 13-og veka glavni grad Mađarske bio je Esztergom, rodno mesto prvog kralja Mađarske St. Stefana (970-1038). St. Stefan, rođeno ime Vojko (kasnije kada ga je Papa Sylvester II krunisao predenuo ga je u Stefan – Ištvan) osnivač je mađarske države. Njegova kruna izrađena je u istočnjačkom stilu, ispisana ćirilicom, a i nadgrobni spomenik ispisan je ćerilicom, takođe. Po rođenju je bio pravoslavne vere, pa neka čitaoci sami zaključe šta je mogao biti.

Autor je u Budimpešti bio više puta, tokom proputovanja, kraćih poseta i boravaka. Pored Budimpešte bio je u u drugim mestima Mađarske, susedne nam države.

MONTREAL – KVEBEK, KANADA

Montreal je drugi po veličini grad u Kanadi, posle Toronta, sa oko 4 miliona stanovnika kao metropola ili 2 miliona centarlni deo grada. Drugi je grad, takođe, u svetu francuskog govornog područja, posle Pariza. Nalazi se u blizini planine Mont Royal, po kojoj je dobio ime. U Montrealu većina stanovništva govori, pored francuskog i engleski, a neki govore i treći jezik. Montreal ima najveći broj restorana prema broju stanovnika u Kanadi. Restorani nude veoma raznovrsna jela mnogih naroda, sa francuskim specijalitetima. UNESCO priznaje Montreal kao grad modernog dizajna.

U Montrealu postoji podzemni tunel, dugačak 32 km, koji deluje kao podzemni grad. Tuneli povezuju šoping molove sa oko 2000 prodavnica, 7 metro stanica, univerzitete, banke, muzeje, razne kancelarije, restorane i drugo. Veći broj stanovnika koristi ove tunele leti više za rashlađivanje, dok ih zimi koriste mnogo manje radi izbegavanja zime. Za Montreal se kaže da je prvi po gostoljubivosti na Severno-američkom kontinentu. Bio je domaćin Olimpijskim igrama 1976. godine, kao i Svetske izložbe Expo 67, koji se pokazao kao najuspešniji sajam dvadestog veka u svetu.

Montreal je poznat po Jazz festivalu i još nekoliko drugih festivala. Montreal svake godine prima po 18.000 stranih studenata iz 150 zemalja sveta i najjeftinije su školarine (Tuition) u Montrealu. Na univerzitetima u Montrealu ima 11 nivoa, a u gradu su četiri svetski priznata univerziteta: McGill University, Concordia University, University of Montreal i UQAM. Montral ima 9 mostova, 4500 registrovanih taksi automobila, 68 metro stanica na četiri linije. U Montrealu je registrovana najniža temperatura 15 januara 1957. godine -37,8°S, sa vetrom -49,1°S, a najviša 1 avgusta 1975. godine 39,6°S, sa vlagom 46,8°S. Interesantno je područje gde se reka Otava uliva u St. Lorenc kanal Hochelaga Archipelago, sa oko 200 rečnih ostrva.

U Montrealu je veoma poznat hotel Queen Elizabeth, u kome su otsedale najpoznatije svetske ličnosti: Queen Elizabeth II, Fidel Castro, Charles de Gaulle, Princess Grace of Monaco, Indira Gandhi, Nelson Mandela, John Travolta, John Lennon i drugi.

U Kvebeku se proizvodi 85% svetskih količina meipl sirupa, koji je mnogo zastupljen u francuskim specijalitetima jela.

Za Expo 67 izložbu izgrađen je Habitat 67 i to je jedna od najatraktivnijih građevina u Montrealu, sa 12 spratova i ima 156 stanova sa terasama (prilog na slici).

Montreal ima dugu istoriju, čak preko osam milenijuma, ali tek od dolaska prvog francuskog istraživača Jacquesa Cartiera 1535. godine postao je poznat. Žak Kartie je sa svojim zetom Samuelom de Champlain otpočeo trgovinu krznom sa Indijancima. Montreal je kao grad uspostavljen tek 1832. godine.

Autor je boravio u Montrealu više puta, u kraćim posetama.

KADILAK – MIČIGEN, SAD

Kadilak (Cadillac) je manji gradić u Mičigenu, severno od Detroita oko 330 km, sa 10.587 stanovnika (1 jula 2016), opkoljen nepreglednim šumama (200.000 ha) i 94 jezera u svojoj okolini. U šumama ima dosta divljači, pa je u Kadilatku razvijen lovni turizam. U samom gradu je istoimeno jezero Kadilak, a svega dvadesetak metara od njega je veće jezero Michell (gotovo 1500 ha), pa su ova dva jezera spojena kopanjem kanala, kroz koji su se nakada transportovali balvani kao splavovi, dok je drvna industrija ovde bila u svom punom razvoju. Meštani svoj grad nazivaju ''Grad na jezeru''.

U Kadilaku je prvo radila kompanija za preradu čelika, kada su proizvodili železničke lokomotive, oko 1880. godine, zatim je u razvoju bila drvna industrija, zahvaljujući mnogobrojnim doseljenicima iz Švedske. Tako je mali Kadilak postao veliki industrijski centar. Od 1936. godine počeo je razvoj turizma, pa je u Kadilaku oformljen skijaški klub. U Kadilaku danas uspešno radi livnica Hayes Lemmerz, koja radi za Cadillac i druge firme autoindustrije. Pored ove livnice u gradu je razvijena industrija plastičnih masa i pleksiglasa. Okolne šume bogate su pečurkama, najbogatije u Sjedinjenim Državama. Gradić Kadilak ima oko 45 ha javnih parkova, u gradu je Baker College, sa blizu 2100 studenata i istorijski muzej sa eksponatima iz bliže okoline. Kroz parkove i okolne šume ima stotine milja pešačkih staza za rekreaktivne šetnje. U Kadilaku se svake godine održava snežni festival. Kadilak je simpatično manje mesto, prijatno za boravak i život, a njegovi stanovnici su ljubazniji od stanovništva većih gradova.

Autor je u Kadilaku boravio mesec dana (mart 2001), kao nadzorni organ svoga projekta, ljuljaški za hlađenje odlivaka za autoindustriju. Transportni sistem putovanja ljuljaški proveden je kroz prostore postojeće livnice, na tri nivoa, kako bi pun krug putovanja trajao tri sata. Projekat je uspešno završen dva dana pre ugovorenog roka, za čega sam dobio čestitke tehničkog direktora firme, gspodina Toma Vupera. Stanovao sam u hotelu Hampton Inn Cadillac.

MEDISON – NjU DžERSI, SAD

I Medison (Madison, New Jersey) je mali gradić u Nju Džersiju, udaljen od Njujorka oko 40 km, sa oko 17.000 stanovnika, poreklom pretežno iz oblasti Kavkaza (90%). Do 1834. godine bio je selo, a od te godine preimenovan je u grad, zajedno sa Čatamom i Floram Parkom, sa ciljem uvođenja gradskog vodovoda. U Medisonu škole obuhvataju uzraste dece od zabavišta do 12-og razreda. Škole su: Central Avenue School, Kings Road School, Torey J. Sabatini School, Madison Junior School i Madison High School. U ovim školama je oko 2400 dece. Pored ovih postoje i privatne škole, od trećeg do osmog razreda. Od 1856. godine otvoren je koledž Seton Hall, a od 1867. godine univerzitet Drew University.

Od industrijske proizvodnje zastupljena je farmaceutska industrija i firme koje se bave kompjuterskim procesima u domenu osiguranja i bankarstva. U Nju Džersiju najviše sveta ruča u restoranima, najviše u Sjedinjenim Državama. U Nju Džersiju je poznata laboratorija Edison’s Menlo Park, a najpoznatiji je univerzitet Princeton University, na kome je radio i Albert Einstein, nakon njegovog dolaska u Ameriku.

Medison ima železničku vezu sa Njujorkom, a postoje i autobuske veze broj 873 i 879. Javnih puteva u Medisonu ima 88 km, broj 24 i 124. U Medisonu živi Princeza Maria Luiza (rođena 1933. godine u Sofiji), kćerka bugarskog Cara Borisa III i Carice Điovanne.

Autor je u Medisonu boravio više puta, kod rođaka Zorana i Vesne Nikodijević. Prilikom svake posete odlazili smo u Njujork, a po jednom i u Prinston i u Filadelfiju, Pensilvanija.

PRINSTON, SAD

Prinston, omanji grad za američke prilike, je veoma lep i prijatan za šetnje. U Americi je poznat po Prinston univerzitetu, koji je osnovan 1746 godine, kao četvrti najstariji univerzitet u državi. Kada smo ga posetili bio je pun zelenila, sa čistim ulicama. Mnogobrojne voćke bile su pune cvetova, a bezbroj pčela zujale su kud god smo prolazili. Prijatno nam je bilo u parku oko univerziteta. Park je dosta velik i u njemu dosta šetača, a najviše je bilo mladih, studenata. Univerzitetske zgrade starinske arhitekture i monumentalne građe, na jednoj tabla sa posvetom Albertu Ajnštajnu. Ajnštaj je imigrirao u Ameriku 1933. godine, i od tada radio tu na univerzitetu Prinstonu.

Interesovalo me je gde je on stanovao, pa sam krenuo u šetnju okolnim ulicama da tražim njegovu adresu. I pronašao sam je, bila je na adresi: 112 Mercer Strit. Albert Ajnštajn je došao u Ameriku zajedno sa svojom drugom suprugom, Elzom (1876-1936), sa kojom se oženio posle razvoda od Mileve Marić, a Elza mu je bila sestra od tetke i od strica. Naime, njihovi roditelji bili su im dve majke, rođene sestre, a očevi braća od strica. Kod Jevreja brakovi tako bliskih rođaka su uobičajeni. Albert i Elza su kuću u Prinstonu kupili 1935. godine, a Elza je u njoj živela svega oko godinu dana, umrla je 1936. godine. I Elza je po struci bila fizičar. Za Alberta tokom života i rada na Prinston univerzitetu, nema podataka da je bilo šta značajno publikovao, samo da je predsedniku Sjedinjenih Država F.D. Rusveltu predložio izradu atomske bombe, da bi preduhitrili Nemačku u tom ostvarenju.

Prinston nam je ostao u sećanjima, kao veoma lep i pristojan grad, za život, sa puno cveća i dosta malih restorana. Tokom šetnji prijao nam je cvrkut ptica sa okolnog drveća, kao da su nam i one poželele prijatnu posetu i srećan povratak.

Princeton University

FILADELFIA - PENSILVANIA

Filadelfija (Philadelphia, Pennsylvania) je najveći grad u državi Pensilvaniji i peti u Sjedinjenim Državama. Ima oko 1,6 miliona stanovnika, a kao metropola sa okolinom, 7,7 miliona. Ustanovljena je kao grad i glavni grad Pensilvanije 1682. godine. Filadelfija je odigrala važnu ulogu tokom Američke revolucije, kao mesto sastanka osnivača Sjedinjenih Država koji su tu potpisali Deklaraciju o nezavisnosti 1776. godine. Tokom revolucije Filadelfija je služila kao privremeni glavni grad, dok je Vašington bio u rekonstrukciji.

Tokom doseljavanja evropskih imigranata Filadelfija je, takođe, bila centar njihovog prikupljanja. Bila je ekonomski i kulturni centar Delaverske doline, a tokom 1960-ih godina gubi taj značaj slabljenjem industrije. Tokom 1980-ih godina čak je i formalno bankrotirala, a 1990-ih godina je ponovo počela njena revitalizacija. Univerziteti i koledži Filadelfije postali su internacionalna destinacija. Dospela je čak do pozicije devetog mesta po industrijskom razvoju u svetu i četvrtog u Americi, sa bruto dohotkom od 388 milijardi dolara u 2013-oj godini. Grad je postao poznat po umetničkim i kulturnim vrednostima, na osnovu čega ga je 2013. godine posetilo 39 miliona turista. Filadelfija ima najviše skulptura i murala na otvorenim prostorim, od bilo kog američkog grada. Ima i najveći park Fairmont, koji se sastoji od 63 različita parka, ukupne površine 3680 km2, a samo glavni park velik je 1640 km2.

Pennsylvania University poseduje bašte od 36,8 km². U Filadelfiji je otvorena prva biblioteka 1731. godine, prva bolnica 1751. godine, prva medinska škola 1765. godine, prva berza 1790. godine, prvi zoološki vrt 1874. godine i prva poslovna škola 1881. godine. U celini gledano, Filadelfija je jedini grad u Americi ''Svetska baština''. U prkos brojnosti stanovništva u gradu se ne osećaju gužve, više se oseća komšinska bliskost građana.

Filadelfija ima pijacu, na kojoj je najveće snabdevanje povrćem, voćem i drugim zdravim namirnicama. U Filadelgiji je veći Chinatown (na slici) u koji se ulazi kroz kapiju broj 10. Grad ima 12 značajnih muzeja, nacionalni, jevrejski, istorijski, prirodnih nauka i drugi. Ima i misteriozni dvorac Masonic Temple. Ime Bendžamina Frenklina u Filadelfiji tretirano je kao bajka, on je tu ustanovio prvu vatrogasnu ustanovu, pa univerzitet, a mnogim objektima dato je njegovo ime: most, park, naučni muzej, fudbalski stadion, šoping mol, poslovni centar i drugi.

Autor je boravio u Filadefiji tri puta (2010, 2012 i 2013. godine). Dolazio je u posetu prijatelju Iliji Šauli, koji je živeo u West Chester, udaljenom oko 40-tak kilometara of Filadelfije.

PITSBURG - PENSILVANIA

Pitsburg (Pittsburgh, Pennsylvania) je drugi grad po veličini u Pensilvaniji, sa oko 305,5 hiljada stanovnika. Prostire se na površini od 151 km², dosta je skučen između mnogobrojnih brda i dve reke Allegheny i Monongahela, koje se spajaju baš tu u Pitsburgu čineći reku Ohio. Na te tri reke i njihovim pritokama ima gotovo bezbroj mostova, koje grad čine prohodnim. Mnogobrojna brda ne pogoduju širenju grada, pa je isti u poslednje vreme dosta u zastoju. Poslednjih godina grad čak stagnira u industrijskom razvoju i populaciji. Dugo vremena Pitsburg je bio zagađen zbog teške industrije, a u novije vreme ima sve više zelenih površina, pa je po čistoći dospeo na drugo mesto u Americi. Pitsburg je prijatan grad za kraće provode, vikendom, i slično.

U Pitsburgu su publikovane prve novine Pittsburg Gazette 1789, godine; prva radio stanica 1920; prva aluminijumska zgrada Regional Enterprise Tower 1953; prva TV u gradu 1954; prva polio vakcina 1959; prva arena sa pokretnim krovom 1961; i prvi robot centar 1979. godine. U Pitsburgu se snimaju mnogi filmovi, pa postoji mogućnost da grad postane drugi Holivud. Grad ima dosta muzeja, izložbi i bašta. Zbog sabijenosti grad se u svom centralnom delu uzdiže uvis, pa tu nema prostora za šoping molove niti male parkove. Utisak je da nema ni dovoljno restorana u tom delu grada. Moguće da se za sve to mora izaći izvan centralnog dela grada. Okolina mu obiluje prirodnim lepotama, a posebno je prijatno izaći na okolno brdo do koga se stiže žičarom. Sa tog brda prelep je pogled na čitav grad, koji se vidi kao na dlanu. Odatle je posebno lep zalazak sunca.

Autor je sa porodicom boravio u Pitsburgu četiri dana u maju 2008 godine, kojom prilikom je naša kćerka Anastazia učestovala na stručnoj konferenciji. Za to vreme mi smo prošetali malog Aleksandra uzduž i popreko celog grada i sa njim bili na sladoledu na brdu do kog smo stigli žičarom.

LODERDEIL i MAJAMI, FLORIDA

Loderdeil je grad i luka u Floridi, važan kao putna destinacija mnogih putnika, pretežno turista i poznat po plažama. Ima dosta restorana za večernje provode. POznat je i po bazenima za Hol Feim ličnosti. Grad ima oko 180.000 stanovnika. Moj prvi odlazak bio je odlazak u Fort Loderdeil, kod prijatelja dr Nebojše Lekića. Bila je zima, u Torontu tih dana temperatura se spustila do -40 stepeni Celziusa. Nebojša je imao stan od oko 100 m2, u kompleksu gde su imali otvoreni bazen, sportsku dvoranu, biblioteku i još kojekakvih uslužnih delatnosti, koje je retko ko koristio. Kada sam ja došao u taj kompleks u bazenu je temperatura vode bila 28 stepeni, prava stvar za smrznute Kanađane. Na bazenu su svakodnevno boravili Nebojšini drugari, među kojima Mirko Tomić, koji mi se predstavio kao član nekadašnje ‘’Legije stranaca’’, koja je opljačkala voz u Liverpulu, Engleska, o čemu su tada izveštavale sve svetske novine i televizija, kao o do tada neviđenom događaju.

Povremeno nas je posećivao Nebojšin drugar Ljubiša Stamenković, koji je imao kuću sa voćnjakom, u kome je imao nekoliko drveta pomorandži, koje su u to vreme bile zrele i mi smo ih brali koliko smo želeli. U Loderdeilu sam upoznao i čika Voju, rodom iz Leskovca, koji je u svom rodnom mestu izgradio obdanište, sa čime je bio veoma ponosan. Kupao sam se u Atlantiku.

MAJAMI, FLORIDA

Grad Majami dobi je ime po domorodcima, koji su tu živeli oko 1600 do 1700. godina. Majami je zvanično proglašen gradom 1896. godine. Plaže Majamija dosta ispiraju talasi Atlantika, pa se često moraju dopunjavati peskom. Majami ima oko 800 parkova, a godišnje ga poseti oko 15 miliona turista. U Majamiju je prvo napravljen Ljiljana Jokić me je vozila u Majami, a usput smo u povratku svratili kod Trive Railića, iz Hašana, koji je živeo u Holivudu, Trivo je pisao pesme za decu, a radio je noću kao čuvar u nekoj ustanovi, gde je imao dovoljno slobodnog vremena da piše. Sa Nebojšom Lekić sam par puta odlazio na jedan prodajni centar, gde su se prodavale sve vrste roba, najviše odeća. Nebojša je taj prodajni prostor zvao ‘’Trg lopova’’. Koperton, za zaštitu od sunca. Majami je lep grad, sa dosta kanala .

Na povratku iz Loderdeila sleteli smo u Vest Palm Bič, gde smo se zadržali duže od predviđenog vremena, pa smo otuda stigli u Toronto tek u tri sata ujutro,

a kako su u Kanadi tada bile veoma niske temperature, zamrzla su se vrata na avionskom prtljažniku, pa nismo mogli dobiti svoje stvari. Iste su nam kasnije, tokom dana, dostavljene na kućnu adresu.

Nastaviće se ...

PODELITE OVAJ TEKST NA: