O namaAutoriPoezijaProzaRecenzijeRazgovoriKultura sećanjaKolumnaBesede






















Izdvajamo

Aleksa Đukanović
Aleksandar Čotrić
Aleksandar Mijalković
Aleksandra Đorđević
Aleksandra Grozdanić
Aleksandra Nikolić Matić
Aleksandra Veljović Ćeklić
Aleksandra Vujisić
Anastasia H. Larvol
Anđelko Zablaćanski
Biljana Biljanovska
Biljana Stanisavljević
Bogdan Miščević
Bojana Radovanović
Boris Đorem
Boris Mišić
Branka Selaković
Branka Vlajić Ćakić
Branka Vujić
Branka Zeng
Dajana Petrović
Danijel Mirkov
Danijela Jokić
Danijela Milić
Danijela Odabašić
Danijela Trajković
Danilo Marić
Dejan Grujić
Dejan Krsman Nikolić
Desanka Ristić
Dina Murić
Divna Vuksanović
Đoka Filipović
Đorđo Vasić
Dragan Jovanović Danilov
Dragana Đorđević
Dragana Lisić
Dragana Živić Ilić
Dragica Ivanović
Dragica Janković
Draško Sikimić
Dušica Ivanović
Dušica Mrđenović
Duška Vrhovac
Gojko Božović
Goran Maksimović
Goran Skrobonja
Goran Vračar
Gordana Goca Stijačić
Gordana Jež Lazić
Gordana Pešaković
Gordana Petković Laković
Gordana Subotić
Gordana Vlajić
Igor Mijatović
Ilija Šaula
Irina Deretić
Iva Herc
Ivan Zlatković
Ivana Tanasijević
Jasmina Malešević
Jelena Ćirić
Jelena Knežević
Jelica Crnogorčević
Jovan Šekerović
Jovan Zafirović
Jovana Milovac Grbić
Jovanka Stojčinović - Nikolić
Juljana Mehmeti
Kaja Pančić Milenković
Katarina Branković Gajić
Katarina Sarić
Kosta Kosovac
Lara Dorin
Laura Barna
Ljiljana Klajić
Ljiljana Šarac
Ljubica Žikić
Ljubiša Vojinović
Maja Cvetković Sotirov
Maja Herman Sekulić
Maja Vučković
Marija Jeftimijević Mihajlović
Marija Šuković Vučković
Marija Viktorija Živanović
Marina Matić
Marina Miletić
Mario Badjuk
Marko D. Marković
Marko D. Kosijer
Marko Marinković
Marko S. Marković
Marta Markoska
Matija Bećković
Matija Mirković
Mićo Jelić Grnović
Milan S. Marković
Milan Pantić
Milan Ružić
Mile Ristović
Milena Stanojević
Mileva Lela Aleksić
Milica Jeftić
Milica Jeftimijević Lilić
Milica Opačić
Milica Vučković
Milijan Despotović
Miljurko Vukadinović
Milo Lompar
Miloš Marjanović
Milutin Srbljak
Miodrag Jakšić
Mira N. Matarić
Mira Rakanović
Mirjana Bulatović
Mirjana Štefanicki Antonić
Mirko Demić
Miroslav Aleksić
Mitra Gočanin
Momir Lazić
Nataša Milić
Nataša Sokolov
Nebojša Jevrić
Nebojša Krljar
Neda Gavrić
Negoslava Stanojević
Nenad Radaković
Nenad Šaponja
Nenad Simić-Tajka
Nevena Antić
Nikola Kobac
Nikola Rausavljević
Nikola Trifić
Nikola Vjetrović
Obren Ristić
Oliver Janković
Olivera Stankovska
Petar Milatović
Petra Rapaić
Petra Vujisić
Rade Šupić
Radislav Jović
Radmila Karać
Radovan Vlahović
Ramiz Hadžibegović
Ranko Pavlović
Ratka Bogdan Damnjanović
Ratomir Rale Damjanović
Ružica Kljajić
Sanda Ristić Stojanović
Sanja Lukić
Saša Knežević
Sava Guslov Marčeta
Senada Đešević
Simo Jelača
Slađana Milenković
Slavica Minić Catić
Snežana Teodoropulos
Sanja Trninić
Snježana Đoković
Sofija Ječina - Sofya Yechina
Sonja Padrov Tešanović
Sonja Škobić
Srđan Opačić
Stefan Lazarević
Stefan Simić
Strahinja Nebojša Crnić Trandafilović
Sunčica Radulović
Tatjana Pupovac
Tatjana Vrećo
Valentina Berić
Valentina Novković
Vanja Bulić
Velimir Savić
Verica Preda
Verica Tadić
Verica Žugić
Vesna Kapor
Vesna Pešić
Viktor Radun Teon
Vladimir Pištalo
Vladimir Radovanović
Vladimir Tabašević
Vladislav Radujković
Vuk Žikić
Zdravko Malbaša
Željana Radojičić Lukić
Željka Avrić
Željka Bašanović Marković
Željko Perović
Željko Sulaver
Zoran Bognar
Zoran Škiljević
Zoran Šolaja
Zorica Baburski
Zorka Čordašević
Recenzije


ČETRDESET PET GOLUŽINIH GODINA

Aleksa Đukanović


ČETRDESET PET GOLUŽINIH GODINA

 


Aleksa Đukanović


U ovoj godini navršava se tačno četrdeset i pet jubilarnih godina od objave jedne od najgenijalnijih novela srpske i jugoslovenske književnosti – Smrti gospodina Goluže, pisca Branimira Šćepanovića (1937–2020.). Ova novela objavljena je sada već davne 1977. godine, u izdanju beogradskog Rada; reč je o književnom delu koje nesumnjivo nadmašuje epohu u kojoj je nastalo i delu koje je vanvremensko.
Za vrlo kratko vreme od pojave pred čitaocima novela Smrt gospodina Goluže postala je klasik, ne samo u Jugoslaviji, već je i neuporedivo značajnije prihvaćena u svetu. Ubrzo je prevedena na francuski, grčki, mađarski, nemački, slovenački i bugarski, a docnijih godina i na ruski, španski, italijanski, turski jezik. Ova novela „apsurda” i kafkijanskog „užasa” može se smatrati jednim od najznačajniih književnih dela ikada napisanih na srpskom jeziku, uporedo sa delima Andrića, Crnjanskog, M. Pavića, B. Pekića, D. Kiša, D. Mihailovića, B. Stankovića i M. Bulatovića. Ukratko: Šćepanović je maestralnim i kod nas nikada više ponovljenim književnim postupkom ocrtao i prokazao negativnu misiju „mase”, to jest „rulje”, naslikajući u svojoj noveli jedan „mali” osobit, bizaran i apsurni portret društva, koji je naizgled nerealističan, a u stvari Šćepanović je poput Kafke i Dostojevskog napisao delo prema kome, ako ga pažljivo čitamo, ne možemo imati samo osećaj divljenja, već i „strah” koliko naša sadašnjost neverovatno podseća na Šćepanovićevu vizionarsku „fikciju”, tada već davne 1977. godine. U noveli Smrt gospodina Goluže Šćepanović slika celu galeriju likova, koji su svih do jednog – groteskni, apsurdni, psihološki i moralno deformisani, paradoksalni. Na psihološkom motivu B. Šćepanović zašao je toliko duboko u psihologiju destruktivne mase, njene krajnosti, njenih ciljeva i poteza, da – ta „groteska” koju je Šćepanović opisao, zapravo nije „groteska” i apsurd, već jedan logičan svršetak u sledu događaja, naravno ako dopustimo apsolutnu slobodu volje „goniocima” prema „gonjenom”, u literaturi ili u „društvu” u bilo kojoj formi.
Šćepanović nije stvarao fikciju i nerealno, već je vizionarski otkrivao i prepoznavao potisnutu, sakrivenu i često nezamislivu krajnost mase i ljudi. Naravno, Šćepanović ne slika ulogu „mase” i „pojedinca” radi „mase” i „pojedinca”, već služeći se takvom književnom atmosferom Šćepanović piše i sastavlja odu, remek-delo o jednoj od najvažnijih književnih tema – o smrti.
Glavni junak, smeteni, simpatični i zbunjeni gospodin Goluža stiže u jednu slučajnu zabačenu varoš na moru, negde na Balkanu; masa – stanovnici i „starosedeoci”, u svojoj iskvarenosti, zavisti i zlobi, dokonosti i preplavljenosti intrigama svakodnevnice, uznemireni dolaskom neznanca, poput hijena obrušavaju se na nenamernog i plašljivog putnika kao što to svaka ratoborna masa čini sa „stranim telom”, sa „uljezom” u svom krugu; ne mogavši da se izbori sa snagom mase niti da joj priđe, to jest da se stopi s njom, siroti gospodin Goluža, brzopleto izjavljuje da ima na pameti ozbiljan naum da se ubije i da je baš zato njihovo mesto izabrao za svoje skončanje i da ni zbog čega drugog ne bi uznemiravao život dotadašnje palanke u kojoj se ništa bitno ne događa: masa, poverujući mu, najednom oduševljena i fascinirana takvom odlukom – podaje gospodinu Goluži sve blagodeti njegovih „poslednjih dana”, život mu se pretvara u raj: gospodin Goluža postaje neobično voljen, poštovan, tako po prvi put u životu stiče poštovanje, darove, uživanja i samopouzdanje što ranije nikada nije imao; no, sve je kratkog daha – jer masa traži „zadovoljenje”, što na koncu i dobija: u nemogućnosti da se izbori sa masom (ali i sa sobom) siroti gospodin Goluža gine i masi priređuje ogromno zadovoljstvo posmatranja tog čina i divljenja jednom takvom nesvakidašnjem potezu „hrabrosti” i „viteštva” za šta ona – dakle masa, u Šćepanovićevoj vizuri – nije sposobna, jer je trula i (samo)destruktivna. Gospodin Goluža, nebitni, pokorni i smušeni građanin, tako postaje simbol uzvišenosti, vrednosti i hrabrosti – a sve se zbiva u Šćepanovićevom delu kroz impozantnu dozu osećaja nužnosti, sarkazma, ironije, groteske, laži, i sva ta laž, prevrtljivost, pokvarenost i zloba rađaju jednu „vitešku” smrt, što je, doista grandiozno i vrhunac je književne apsurdnosti, što je Kafka na sličan način ali u drugačijoj atmosferi prikazao sa svojim Jozefom K., no, na neuporedivo opskurniji i prostiji način; svakako, treba imati u vidu vremenski razmak stvaralaštva dva autora od preko pola veka.
Novela Smrt gospodina Goluže ekranizovana je i igrana u teatrima širom sveta. Od najznačajnijih pozorišnih izvedbi treba pomenuti onu u francuskom Velikom pozorištu u Šartru, i u Modernom teatru u Lilu, kao i u pozorištima u Belgiji, Švajcarskoj, Italiji; takođe češki kompozitor Zdenek Lukač komponovao je operu Smrt gospodina Goluže. Od filmskih kreacija, kod nas je najznačajnija ona istoimena noveli, velikog režisera Živka Nikolića iz 1982. godine sa Ljubišom Samardžićem i Savinom Geršak u glavnim ulogama; na zapadu je Šćepanovićev gospodin Goluža takođe bio vrlo „primamljiv”, godine 1997. snimljen je po ovoj noveli i film iz četiri dela – Džulijan Po sa Kristijanom Slejterom u glavnoj ulozi za čije je ustupanje autorskih prava Šćepanović dobio sumu od osamsto hiljada američkih dolara. Novela je takođe uvrštena u antologiju Moderne evropske novele (izabrao i uredio Piter Brask), i u antologije Slovenskih književnosti i Svetskih priča (uredio Čarls Angof) u SAD.
Šćepanović, takođe i boemsko-strasni kockar, u poslednjih trideset godina svoga života povukao se u samozatajnost, nije pisao niti je išta novo objavljivao, sem povremenih novih izdanja izbora njegovih priča, romana i novela, u izdanju beogradskih izdavačkih kuća: SKZ-a i Nolita, umro je u novembru 2020. godine kao jedan od najvećih pisaca srpskog jezika – ali zasigurno, imajući u vidu veličinu njegovog dela i dara, završio je ovozemaljski život metaforično i kao jedan od svojih književnih likova dokazujući čak i time svojevrsnu autentičnost svog životnog i književnog opusa, i umetničkog stava koji se promalja kroz sva njegova dela:
„Masa je usamljena jednako kao i pojedinac, taj apsurd ne može se ispraviti”.



(Izvor: Politika) 2022.





PODELITE OVAJ TEKST NA:






2024 © Književna radionica "Kordun"