detalj slike: KRK Art dizajn

VELIKANI LjUDSKE CIVILIZACIJE

Dr SIMO JELAČA

PREDGOVOR

Sledeći tekst sumira najvažnije podatke o velikanima, koji su svojim delima obeležili ljudsku civilizaciju. Uključeni su naučnici i drugi velikani poput pronalazača, inženjera, lekara, umetnika i sličnih, a počelo je od starih grčkih filozofa koji su postavili prve temelje astronomije, matematike i demokratije. Po redosledu navođenja velikana, to je urađeno prema godinama njihovog rođenja. Čitaoci će primetiti da tokom srednjeg veka nije bilo gotovo nikoga, osim uzbekistanskog matematičara Al-Horezmija (780-850). Razlog za to je paljenje Aleksandrijske biblioteke i pojava hrišćanstva, kada je Katolička crkva zabranila svaki naučni napredak (M. Milanković: Istorija astronomske nauke, str. 358-366). Tada ništa nije objavljeno osim Svetog pisma. Tako je čak i delo Nikole Kopernika (1473-1543) ostalo ne publikovano, iako je on i sam bio svetovna osoba. Njegovo delo bilo je zabranjeno skoro tri veka posle njegove smrti. Pravi napredak nauke zablistao je tek sa vremenom najsjajnijeg uma ljudske civilizacije, Leonarda da Vinčija (1452-1519), čija su priznanja stigla mnogo posle njegovog života. Među našim velikanima, na listi svetskih velikana su: Sveti Sava, Ruđer Bošković, Dositej Obradović, Vuk Karadžić, Njegoš, Josif Pančić, Nikola Tesla, Mihajlo Pupin, Mihajlo Petrović-Alas, Mileva Marić, Milutin Milanković, Ivo Andrić, Jovan Karamata , Jovan Cvijić, Dobrica Ćosić, Pavle Savić, Bogdan Maglić i Dragan Škorić.

Književnih podataka i informacija za zapadne stvaraoce ima mnogo više, dok za mnoge velikane srpskog ili ruskog porekla često izostaju i oni najosnovniji, što može biti razlog zašto neki podjednako zaslužni nisu uvršteni u ovaj tekst. Postoje i slučajevi kada su podaci različiti za istu osobu u različitim izvorima. Ovo se posebno odnosi na vremenske podatke.

O srpskim velikanima publikovao sam opširnije u Književnoj radionici.

Svrha ovog teksta je da prikaže enciklopedijski sadržaj najvažnijih ostvarenja, hronološkim redom. A kako i sam naslov kaže, reč je samo o onim delima koja su na svoj način obeležila razvoj i napredak ljudskog roda, tokom dva i po milenijuma pisane istorije. Najnovija otkrića pisaće verovatno neko iz mlađe generacije.

Windsor 2oo9

HOMER (800-750 pne), grčki pesnik

Podaci o Homerovom životu smatraju se velikom misterijom, zbog nedostatka originalnih dokumenata o mestu rođenja i godinama njegovog života. Ima naučnika koji čak tvrde da Homer, kao ličnost, nije ni postojao, a da su dela koja se smatraju Homerovim u stvarnosti dela više autora nastala tokom nekoliko vekova. Međutim, svi se slažu da je Homer bio slep.

Najpoznatija Homerova dela su: Ilijada i Odiseja. Prema legendama, Homer je u svojim delima opevao grčku istoriju. U Ilijadi je pevao o Trojanskom ratu, a u Odiseji je pevao o povratku iz rata. Oba ova dela smatraju se vodećim idejama ljudske civilizacije, a Homer, kao ličnost, uzima se kao polazište evropske književnosti i istorijske tradicije. Mnogi autori tvrde da je Homer sebe u Odiseji prikazao kroz ličnost Demodoka, koga je ceo svet u to vreme poštovao.

Ima, međutim, autora koji navode da Ilijada i Odiseja nisu dela istog autora. Među ostalim Homerovim delima pominju se 23 kratke himne posvećene pojedinim bogovima.

ANAKSIMANDAR (611-545 pne), grčki astronom

Rođen je u Miletu, na ostrvu Samos. Anaksimandar je astronom koji je uspostavio prve koncepte kosmosa. Pored astronomije, studirao je fiziku, filozofiju i geometriju. Pre Anaksimandra se verovalo da zemlja počiva na osloncu u svemiru i da ima oblik diska, što je on prvi opovrgnuo. Međutim, verovao je da se Sunce, Mesec i zvezde okreću oko Zemlje. Anaksimandar je prvi koristio koncept svemira i tvrdio da između Zemlje, Sunca, Meseca i zvezda postoji vazduh. Međutim, pogrešno je mislio da su zvezde bliže Zemlji nego Mesecu, a da je Sunce najdalje u svemiru. Napravio je prvu do tada poznatu mapu sveta i napravio prvi sunčani sat, sa ravnodnevicama u Grčkoj, kao i solarnim osvetljenjem u Vavilonu. U domenu biologije, ona je preteča Darvinove teorije evolucije.

PITAGORA (581-497 pne), grčki matematičar i filozof

Pitagora je bio praktičar i čak je sprovodio eksperimente o odnosu matematike i muzike, što je dovelo do otvaranja škole, koja u principu postoji i danas. Tvrdio je da je svet u sferi, u kojoj se i zvezde kreću kružnim putevima. Osnovao je svoju školu (Akademiju) u Krotonu, Italija, 518. pre Hrista, gde se proučavao odnos između fizičkog sveta i matematike. Za njega je stvarnost bila zasnovana na matematičkim osnovama. Kao istaknuti matematičar i geometar, on je prvi izveo tvrdnju da je zbir uglova u svakom trouglu jednak 180°, a da je zbir uglova u mnogouglu od n stranica jednak 2n-4 pravih uglova, i on je prvi definisao iracionalne brojeve. Poznata je Pitagorina teorema pravouglog trougla, po kojoj je kvadrat nad hipotenuzom jednak zbiru kvadrata nad obe krake (c2=a2+b2). Pitagora je takođe bio prvi koji je radio na razlomcima. Baveći se matematikom, detaljno je proučavao dimenzije egipatskih piramida (a sve su građene u istim proporcijama), visinu do polovine osnove 171:140. Kraci ovih trouglova su 171 i 140, a hipotenuza je 221. Stoga je Pitagora prvi razotkrio njihovu tajnu.

SOFOKLE (496-406 pne), grčki dramski pisac

Sofokle je izučavao sve vrste umetnosti, i već sa 16 godina postao je poznat po svojoj lepoti, i kao takav je izabran da vodi hor dečaka na proslavi Solaminske pobede, a 12 godina kasnije završio je studije i osnivao pozorišta sa stalnim predstavama. U većini svojih dela igrao je sam. U životu je obavljao nekoliko dužnosti: čak je služio i kao sveštenik; smatran je Bogom medicine; radio u upravi generala, u komitetu za vojne poslove i kao šef državne blagajne u Atini. Uneo je novine u tadašnji teatar, da svaku svoju priču predstavi u obliku tragedije. Napravio je oko 120 pozorišnih dela, od kojih je sačuvano samo sedam. Kralj Edip i Antigona smatraju se najznačajnijim Sofoklovim delima. Sofokle je u svojim delima prikazao različite tipove ličnosti, a Elektra se smatra najkarakterističnijom ženskom ličnošću.

PERIKLE (495-429 pne), grčki general i državnik

Perikle je rođen i umro u Atini. Smatra se osnivačem „atinske demokratije“. Godine 461. pre Hrista izabran je među vođe Atine i na tom mestu uspeo je da razvije demokratske odnose i reforme. Svoje ideje branio je preko Delskog saveza. On je zaslužan za obnovu Akropolja, koji su uništili Persijanci prilikom osvajanja Grčke. Kada je kuga prodrla u Atinu i uništila četvrtinu tadašnjeg gradskog stanovništva, Perikle je takođe umro od iste bolesti. Podaci govore da je njegova sahrana bila veličanstvena i da je posebno naglašen značaj njegove demokratije.

HERODOT (484-430 pne), grčki istoričar

Herodot je rođen u Halikarnasu (danas Bodrum, Turska). Poznat je kao pisac istorije. On je prvi na logičan način ispisao istorijske događaje. Trudio se da odvoji stvarne događaje od mitskih. Njegovo delo pod nazivom Istorija oduvek je služilo za čitanje starih činjenica, događaja i legendi. Sačuvani su Herodotovi najvažniji podaci o persijskim osvajanjima Grčke, a glavni detalji su opisi bitaka na Maratonu i Termopilima. U književnosti ga često nazivaju „ocem istorije“.

EURIPID (480-406. pne), grčki dramski pisac

Za Euripida postoje detaljni podaci da je rođen 23. septembra 480. godine pre Hrista u gradu Salamini, a da je umro u gradu Pela u Grčkoj. Aristotel ga je nazvao najtragičnijim grčkim pesnikom. I u moderno doba, on se zaista smatra najrevolucionarnijim grčkim dramaturgom.

On je sin moćne porodice Mnesarchus, sa ostrva Salamine, školovan u atmosferi kulture i svedok obnavljanja zida koji je služio za odbranu Atine od Persijanaca. Euripid je bio pod velikim uticajem Eshila i smatra se najuticajnijim pesnikom svog vremena. Imao je titulu „Filozof estrade”. U životu je bio izvanredan sportista i dobar slikar.

Euripidovo prvo delo Pelijeva ćerka iz 455. pre Hrista zauvek je izgubljeno.

SOKRAT (469-400 pne), proslavljeni grčki filozof

Sokrat je rođen u Atini. Otac mu je bio vajar, pa je kao mlad počeo da se bavi istim poslom. Dobio je prosečno obrazovanje Atinjanina tog vremena koje je obuhvatalo: maternji jezik; čitanje grčkih pesama; elementi aritmetike; geometrije i astronomije. Služio je vojnu pešadiju i učestvovao u nekoliko ratova, u kojima se isticao svojom hrabrošću, što je prihvaćeno sa odobravanjem.

Sredinom života promenio je profesiju, bavio se filozofijom, u kojoj se kasnije proslavio. Sokrat nije otvorio svoju školu, već je radio kao redovni učitelj. Posebno se istakao kao govornik. Rano, svako jutro, išao je u šetnju do pijace, i ceo radni dan provodio sa narodom. Rado je razgovarao sa svima, sa starim i mladima, sa bogatim i siromašnim. Na taj način je vrlo dobro znao šta svet misli. Za sebe je isticao da je njegovo znanje rezultat njegove svesti, pa je nastojao da razvija sopstvenu svest i kod svih drugih ljudi.

Ciceron je za Sokrata rekao da je doneo filozofiju sa neba na zemlju. Studirajući astronomiju, geometriju, fiziku i druge nauke, shvatio je da proučavanje naučnih disciplina usmerava ljude ka boljim međuljudskim odnosima.

400. godine pre nove ere dogodio se incident: Sokrat je osuđen jer se nije molio Bogu. Kazna je bila smrtna, otrovom. I zaista, poslednjeg dana svog života, Sokrat je razgovarao sa svojim poznanicima, a onda, kada je došlo vreme, dostojanstveno je popio otrov koji mu je dat i umro.

HIPOKRAT (460-377 pne), grčki lekar

Sačuvano je 60-70 Hipokritovih pisanih tekstova iz domena medicine, od kojih su mnogi napisani nakon njegove smrti. Aristotel ga je nazvao „Veliki doktor“, a i danas se smatra ocem medicine. On je svakako postavio prve temelje naučne medicine i na njih ostavio sopstveni utisak do danas. Sve vrste bolesti smatrao je svakodnevnim i odbacivao sujeverja, a lično je tražio da pronađe uzroke i simptome bolesti i lečio ih prirodnim metodama. Zalagao se za odmor, zdravu ishranu, vežbanje, higijenu i čist vazduh. Sam Hipokrit je rekao da je hodanje najbolji lek. I danas na svim univerzitetima u svetu lekari polažu Hipokratovu zakletvu, kao svoju etičku odgovornost prema pacijentima.

Nastaviće se

PODELITE OVAJ TEKST NA: