detalj slike: KRK Art dizajn

VELIKANI LjUDSKE CIVILIZACIJE 11

Dr SIMO JELAČA

MAKS PLANK(1858-1947), nemački fizičar

Maks Plank je bio prvi koji je javno objavio kvantnu teoriju 1900. Dobio je Nobelovu nagradu za fiziku 1918. godine. On je matematički potvrdio da se emitovana energija crnih tela može izračunati kao direktan proizvod frekvencije i Plankove konstante (0,66256 k 10↓≥≥Js). Ovo se odnosi na proizvode celih brojeva (1; 2; 3 itd.), pa se primenjuje zakon da se energija pojavljuje u obliku nedeljivih delova "Kvanta". Do tada se verovalo da je energija neprekidna, pa je Plankova kvantna teorija delovala neverovatno. Plankovo otkriće je dokazano na toplim telima. Pojedinačni kvanti energije su veoma mali, tako da emisija energije zaista izgleda kontinuirano. Kada su Mileva Marić i Albert Ajnštajn 1905. godine, primenjujući Plankovu teoriju, objasnili fotoelektrični efekat, a zatim Niels Bor objasnio svoju atomsku strukturu 1913. godine, Plankova teorija je postala razumljiva i prihvatljiva. Plank je ubrzo prihvaćen kao najbolji nemački fizičar i dobio je Nobelovu nagradu.

RUDOLF DIZEL (1858-1913), nemački inženjer

Rudolf Dizel je diplomirao na Politehnikum u Minhenu i radio je kao rashladni inženjer. Od 1885. godine počinje da se bavi motorima sa unutrašnjim sagorevanjem i konstruiše motor sa ubrizgavanjem goriva u cilindre 1897. godine. Motor je prihvaćen i poznat po svom nazivu kao dizel motor. Pokazao se duplo efikasnijim od prethodnih motora, pa je njihova proizvodnja ubrzo počela u Augsburgu.

PIERRE KIRIE (1859-1906), francuski fizičar

Pjer Kiri je započeo svoju radnu karijeru kao laboratorijski asistent na Univerzitetu Sorbona u Parizu. Kasnije je tamo postao predsednik odeljenja za fiziku. Sa bratom je napravio elektrometar, koji je kasnije koristila njegova supruga Marija Skladovska–Kiri. Pjer Kiri je ustanovio da feromagnetni materijali gube svoja magnetna svojstva u određenoj tački, sada poznatoj kao Kirijeva tačka. Od 1898. godine radio je sa suprugom Marijom na ispitivanju radioaktivnosti elemenata i utvrdili su da zraci koje emituje radijum sadrže elektropozitivne, elektromagnetne i neutralne čestice. Ovo otkriće im je donelo Nobelovu nagradu za fiziku 1903. godine, koju su Pjer i Marija Kiri podelili sa Antonijem Anri Bekerelom.

LEO BAEKELAND (1863-1944), holandski američki hemičar

Bekeland je holandski rođeni i naturalizovani Amerikanac. On je prvi u svetu napravio veštački bakelit, koji se smatra prvim plastičnim materijalom na svetu. Pored toga, bavio se proizvodnjom fotografskog papira, koji je kupila kompanija Kodak 1899. godine.

HENRI FORD (1863-1947), američki inženjer

Henri Ford je čovek koji je Ameriku postavio na točkove. Njegov talenat je bio očigledan od detinjstva. Još kao tinejdžer počeo je da radi kao inženjer u gradskoj toplani u Detroitu. Od 1890. godine, u slobodno vreme, počeo je da pravi sopstveni automobil na sopstveni pogon, koji je uspešno testirao 1895. Već 1903. osnovao je Ford Motor Kompani i počeo da proizvodi automobile po svom dizajnu. Shvatio je da automobil mora biti dostupan prosečnom građaninu, pa je ubrzo proširio proizvodnju. Godine 1908. predstavio je model T, sa velikim uspehom, i po prvi put postavio proizvodni sistem na traci. Davao je radnicima platu od 5 dolara dnevno, što je u to vreme bilo veliko povećanje. Tako je, proizvodeći dovoljno jeftine automobile, preobrazio Ameriku.

JOVAN CVIJIĆ (1865-1927), srpski geograf

Jovan Cvijić je rođen u Loznici, a studirao je u Beču. Bavio se naučnim radom u oblastima geografije, etnografije, geologije, antropologije i u njima ostvarivao naučna dostignuća od svetskog značaja. Osim toga, interesovao se i za istoriju. Radio je kao profesor na Beogradskom univerzitetu i bio njegov rektor. Izabran je za počasnog doktora na Univerzitetu Sorbona u Parizu, a u Srbiji je bio predsednik Kraljevske akademije (sada SANU), osnivač Geografskog instituta i Srpskog geografskog društva. Objavio je stotine naučnih radova, među kojima su najznačajniji: Osnovi za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije; Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva i geomorfologija. Zainteresovan za nacionalno pitanje Srba, objavljivao je svoje govore i članke; Aneksija Bosne i srpsko pitanje i balkansko pitanje.

TOMAS HANT MORGAN (1866-1945), američki biolog

Radeći na naslednim osobinama, prema otkrićima Johana Gregora Mendela i koristeći Darvinovu teoriju, Tomas Morgan je napravio prvu mapu hromozoma 1911. godine, objavio prvu teoriju gena 1926. i dobio Nobelovu nagradu za medicinu 1933. godine.

MARIJA KIRI(1867-1934), francuska fizičarka

Marija Skladovska–Kiri, Poljakinja, diplomirala je fiziku na Sorboni kao najbolji student u klasi 1893. godine. Bila je prva žena koja se istakla u naučnom svetu. Shvatila je fenomen radioaktivnosti i 1898. godine otkrila elemente plutonijum i radijum. Dobila je Nobelovu nagradu za fiziku 1903. koju je delila sa svojim mužem Pjerom Kirijem i Anrijem Bekerelom. Marija Kiri je dokazala radioaktivnost kao svojstvo retkih elemenata. Utvrdila je da ruda uranijuma ima veći stepen radioaktivnosti od čistog uranijuma, na osnovu čega je zaključila da ruda uranijuma mora da sadrži neke druge elemente, koji su radioaktivniji, dakle skriveni. I zaista, pronašla je polonijum. S obzirom na to da se radijum nalazi u veoma malim količinama u rudi uranijuma, Marija i Pjer Kiri su morali da prerade tone uranijumske rude da bi dobili samo deseti deo grama radijuma 1902. godine. Tada je Marija Kiri izračunala atomsku težinu radijuma i odredila njegove osobine. Njeno istraživanje o poreklu radioaktivnosti ostalo je nedovršeno, koje je završio Ernest Raderford (1871-1937), koji je objasnio značenje alfa, beta i gama čestica. Marija Kiri je dokazala da se zračenje sastoji od najmanje dve vrste zračenja, različitih svojstava. Za to je dobila drugu Nobelovu nagradu, ovoga puta za hemiju 1911. godine, čime je postala prvi i jedini dvostruki nobelovac. Nažalost, radeći sa radioaktivnim materijalima, bila je ozračena i dobila leukemiju, od koje je umrla 1934. Sa Marijom Kiri je radio istaknuti fizičar Pavle Savić.

BRAĆA RAJT VILBUR (1867-1912) i ORVIL (1871-1948), američki

 pioniri avijacije

Braća Rajt su prvi testirali svoj motorni avion 1903. godine, a 1908. godine izveli su prvi let, koji je trajao samo 12 sekundi, 17. decembra 1908. godine.

FRIC HABER (1868-1934), nemački hemičar

Fric Haber je po zanimanju bio fiziohemičar, koji je zajedno sa svojim zetom Karlom Bošom radio na razvoju procesa za proizvodnju amonijaka iz vodonika, koji je primenjen u proizvodnji veštačkih đubriva. Takođe su pronašli proces za proizvodnju azotne kiseline i proizvodnju eksploziva tokom Prvog svetskog rata. Fric Haber je dobio Nobelovu nagradu za hemiju 1918. Kada je Hitler došao na vlast u Nemačkoj 1933, Haber je otišao u Englesku i radio u Kevendišovoj laboratoriji na Univerzitetu Kembridž.

MIHAJLO PETROVIĆ – ALAS (1868-1943), srpski matematičar

Mihajlo Petrović=Alas je doktorirao u Parizu 1894. Objavio je 270 stručnih radova i 12 monografija i uveo nove matematičke discipline: Matematički spektri i matematičku fenomenologiju. Posebne matematičke funkcije koje nose Petrovićevo ime poznate su i u svetskoj nauci. U Parizu je jedan semestar držao predavanja iz oblasti originalne teorije matematičkih spektra, na osnovu čega je nominovan za člana Francuske akademije nauka i naučnih društava na osnovu knjige Travauk Scientifikues. U Beogradu je stvorio veoma uglednu matematičku školu i najviše doprineo da matematika zauzme istaknuto mesto u nauci u Srbiji. Mika Alas zauzimao je vrh srpske nauke, a u svetskoj nauci zabeležen je u oblastima diferencijalnih jednačina, teorijskih funkcija i kompjuterizacije algebre. Njegova dela su sadržana u 15 tomova, objavljenih između 1894. i 1943. godine.

ERNEST RATHERFORD (1871-1937), novozelandski i kanadski fizičar

Nakon što je Bekerel otkrio radioaktivnost 1896. godine, mnogi naučnici su počeli da se bave istraživanjima u ovoj oblasti. Među najistaknutijima bili su Marija Kiri i njen suprug Pjer. Objašnjenje radioaktivnosti dao je Ernest Radeford, koji je dao najveći doprinos nuklearnoj fizici. Radeford je rođen na Novom Zelandu, ali se školovao na Univerzitetu Kembridž, a zatim je radio sa Džonom Džej Tomasom. Od 1898. je profesor na Univerzitetu Mekgil u Montrealu, Kanada. Tamo je utvrdio ponašanje alfa i beta radioaktivnosti, a 1900. Radeford je otkrio treću vrstu zračenja, gama zračenje. Radeford je ustanovio da magnetne sile deluju na alfa i beta zrake, odbijaju ih, ali ne deluju na gama zrake. U Montrealu je Radeford upoznao Britanca Frederika Sodija (1877-1956), sa kojim je otkrio da se radioaktivni elementi raspadaju. Njihovo otkriće procesa raspada radioaktivnih supstanci bilo je revolucionarno i od ogromnog značaja, a raspad ovih elemenata dovodi do stvaranja drugih elemenata. Radeford je, ispitujući alfa zračenje, došao do zaključka da su alfa čestice atomi helijuma, beta zraci su napravljeni od elektrona, a gama zraci su rendgenski zraci. Nakon ovih otkrića, Radeford se vratio u Evropu, na Univerzitet u Mančesteru, gde je radio sa Hansom Vilhelmom Gajgerom (1882-1945) i zajedno su 1908. inovirali Gajgerov brojač koji je korišćen za merenje radioaktivnosti elemenata. Radeford je 1910. godine predložio Gajgeru da platinastu foliju bombarduju alfa zracima, čime je utvrdio da skoro sve čestice prolaze kroz foliju sa otklonom (savijanjem), a samo jedna od osam hiljada čestica se odbija. Godine 1911. izveo je zaključak da se to dešava zbog činjenice da su alfa čestice atomi, koji sadrže atomsko jezgro, a elektroni kruže oko jezgra slično kretanju planeta. Razlog zašto se jedna od osam hiljada čestica vraća je taj što udare u pozitivno atomsko jezgro i odbijaju se, dok sve ostale prolaze pored jezgra. Ovo je u velikoj meri objasnilo strukturu atoma, koju je kasnije potpunije definisao danski fizičar Niels Bor 1913. Ernest Redford je dobio Nobelovu nagradu za hemiju 1908. godine.

GUGLIELMO MARKONI (1874-1937), italijanski inženjer

Italijan Markoni prijavio je svoj patent za radio (br. 763772) 28. jula 1904. Pre njega, Nikola Tesla je 2. septembra 1897. godine prijavio svoj patent za isti (br. 645576 i 649621), koji je čak priznat 1900. godine. Međutim, Markoni je, kao prvi pošiljalac radio signala preko Atlantika 1901. godine, dobio Nobelovu nagradu za svoje zasluge, na osnovu otkrića Rudolfa Herca i Nikole Tesle, realizovao je svoju ideju i tako ostao upamćen kao. pronalazača radija, iako je njegov patent poništio Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država u junu 1943. (odluka suda br. 6369), a u korist Nikole Tesle, koji je pre toga preminuo (7. januara 1943.). ).

HIRAM BINGHAM (1875-1956), američki arheolog

Hiram Bingam je rođen u Honoluluu na Havajima, a školovao se na Univerzitetu Harvard. Postao je stručnjak za civilizaciju Inka u Peruu. 1911. otkrio je Maču Pikču, jedan od gradova na najvećoj nadmorskoj visini (2057 m). Maču Pikču je veoma dobro očuvana prestonica Inka, kamena građevina na površini od oko 40 ha. U trenutku otkrića, Bingam nije imao pojma da je pronašao „izgubljeni grad“, što je objasnio tek sledeće godine kada se vratio da ga detaljnije istraži.

/ Autor ovog teksta je S.J. popeo se na najvišu tačku grada Maču Pikču (Huaina Picchu) 1976./

                          Nastaviže se ...

PODELITE OVAJ TEKST NA: