|
|
|
NUŠIĆEVE MALE KOMEDIOGRAFSKE SCENE  | Goran Maksimović | |
| |
detalj slike: KRK Art dizajn
NUŠIĆEVE MALE KOMEDIOGRAFSKE SCENE
prof. dr Goran Maksimović 1.0.Malo je pisano o njima i nedovoljno je ukazivano na značajno mjesto koje u književnom djelu Branislava Nušića (1864-1938), pripada „malim scenama“ ili šaljivim jednočinkama. Poznato je da je naporedo sa „velikim komedijama“ Nušić napisao petnaestak „malih scena“, koje su često igrane na kamerenim scenama srpskih i brojnih drugih pozorišta. Navodimo njihove naslove: Šopenhauer,Pod starost, Naša deca I, II, III, Dva lopova, Dugme, Kijavica, Miš, Detto, Muva, Kod advokata, Kirija, Svetski rat, Anafalbeta.Posebno je važno usmjeravanje analitičke pažnje na tematsko-motivska i kompoziciona prožimanja Nušićevih kratkih sa velikim komediografskim formama, kao i bliskosti u oblikovanju smjehotvornih postupaka (komični karakteri, komične situacije, jezička komika), te na dominaciju vedrog humorističko smijeha i njegova prožimanja sa satiričnim i grotesknim podsmijehom, ali i tragičkim doživljajem svijeta. 1.1.U umjetnički sveobuhvatnom i raznovrsnom, te žanrovski raznolikom književnom djelu Branislava Nušića, značajno mjesto pripada „malim scenama“ ili komediografskim jednočinkama. Naporedo sa „velikim komedijama“, Nušić je napisao petnaestak „malih scena“, koje su često igrane na kamernim scenama srpskih i brojnih drugih pozorišta. Navodimo njihove naslove: Šopenhauer,Pod starost, Naša deca I, II, III, Dva lopova, Dugme, Kijavica, Miš, Detto, Muva, Kod advokata, Kirija, Svetski rat, Anafalbeta. Interesantni su podnaslovi koje Nušić daje u navedenim „malim scenama“ i koji daju određena okvirna žanrovska opredjeljenja. Najčešće koristi podnaslov „humoreska u jednom činu“ (Naša deca I, Naša deca II, Naša deca III, Šopenhauer), a zatim i „šala u jednom činu“ (Analfabeta, Muva, Dva lopova, Kirija, Miš, Detto), „mala scena u jednom činu“ (Kijavica), „jedna scena“ (Kod advokata), „crtica u jednom činu“ (Pod starosti), „farsa u jednom činu“ (Svetski rat), dok ispod jednočinke Dugme uopšte nema podnaslova. Uočljivo je da Nušić u svim podnaslovima insistira na odrednici „u jednom činu“, čime upućuje na izrazitu sažetost forme.Naglašavamo da je Nušić napisao i više „malih komada“ koji ne pripadaju sferi komičnih žanrova i tematizuju istorijske događaje i ličnosti, kao i određene teme iz savremenog porodičnog života, a kompoziciono su veoma bliski komediografskim „malim scenama“. Ovdje navodimo njihove naslove iako neće ovom prilikom biti predmet našeg detaljnijeg tumačenja: Knez od Semberije, Hadži Loja, Rastko Nemanjić, Danak u krvi, Greh za greh, Tuđinče, Na uranku.Posljednji navedeni naslov, Na uranku,predstavlja „operu u jednom činu“ za koju je Nušić napisao tekst/libreto, a Stanislav Binički muziku. Kuriozitet ovoga komada je u tome što predstavlja prvu srpsku operu koja je premijerno izvedena u Narodnom pozorištu u Beogradu, 20. decembra1903. godine i što je to „jedan od najznačajnijih momenata u istoriji srpske nacionalne muzike“.[1]Po vremenu nastajanja, Nušić je „male scene“ pisao gotovo tri i po decenije. Poznato je da je prvi njegov napisani dramski „komadić“ bila šaljiva igra Riđa brada koja je nastala i izvedena sa školskim drugovima najvjerovatnije 1875. godine dok je sa porodicom živio u Smederevu (1870-1877). Komad kasnije nije sačuvan ali postoje posredna Nušićeva svjedočenja, kao i druga saznanja o načinu na koji je ovaj rani tekst nastao pod uticajem gostovanja putujuće pozorišne družine Mihajla Dimića u Smederevu.[2] Uočljivo je ipak da je najviše Nušićevih „malih scena“ nastalo u onoj najzrelijoj fazi njegovog komediografskog rada, koja je konstituisana poslije Prvog svjetskog rata. Najprije je nastala i izvedena šaljiva igra Šopenhauer (na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu, 31. oktobra 1900), a odmah zatim su uslijedile šaljive igre Pod starost (na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu, 6. februara 1903. godine), kao i Naša deca(sva tri komada pod ovim naslovom igrana su u razdoblju od 1905. do 1907. godine na sceni „Malog pozorišta“ u Beogradu koje je Nušić pokrenuo zajedno sa poznatim tadašnjim dječijim piscem Mihailom Sretenovićem). Poslije Prvog svjetskog rata nastala je i izvedena šaljiva igra Dva lopova (na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu, 2. jula 1919. godine). Najviše „malih scena“ Nušić je napisao i predstavio publici 1926. godine u Sarajevu dok je obavljao funkciju direktora Narodnog pozorišta (Detto, Muva, Dugme, Miš, Kijavica,Kirija). Jednočinka Svetski rat izvedena je na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu, 29. maja 1929. godine. Posljednji Nušićev „mali komad“ koji je postavljen na scenu za njegovog života je Analfabeta (Narodno pozorište u Beogradu, 30. oktobra 1935. godine). 2.0.Možemo konstatovati da je Nušić „male scene“ pisao iz različitih razloga, najčešće su to bili umjetnički povodi, ali povremeno i sasvim praktični ciljevi. Zato da bi ti njegovi komadi lakše došli do pozorišne izvedbe (Šopenhauer, Pod starost), zato da bi podstakao rad „Malog pozorišta“ u Beogradu namijenjenog „za mlade i sa decom kao glumcima“ (Naša deca I, II, III), u kojem su igrala i Nušićeva djeca Strahinja-Ban i Margita-Gita. Ponekad i zato da bi podstakao i popularizovao rad alternativne pozorišne scene, kakav je slučaj sa komadima postavljenim na repertoar Narodnog pozorišta u Sarajevu (Detto, Muva, Dugme, Miš, Kijavica,Kirija). Uočljiva su tematsko-motivska i kompoziciona prožimanja Nušićevih kratkih sa velikim komediografskim formama, kao i bliskosti u oblikovanju smjehotvornih postupaka i to prije svega komičnih karaktera, komičnih situacija i jezičke komike, ali i komičnih inverzija, kao i postupka komičnog preuveličavanja, od karikature, preko hiperbole, do groteske.[3] Prisutna je dominacija vedrog humorističkog smijeha i njegovo prožimanje sa satiričnim i grotesknim podsmijehom, ali i tragičkim doživljajima života. Vedri humoristički smijeh dominira u „malim scenama“ Dva lopova, Muva, Dugme, Detto, Miši Šopenhauer, Naša deca I, II, III;satirički podsmijeh u Analfabeti, Svetskom ratu; dok groteskna i tragikomička slika smijeha dolazi do izražaja u jednočinkama Kirija, Kod advokata, Pod starost i sl. Takav kreativni spoj komičnog i tragičnog naročito upečatljivo dolazi do izražaja u jednočinki Kirija u kojoj Nušić kroz tragikomični zaplet simulira jedan mogući i željeni svijet kojem teži siromašna činovnička porodica (otac, majka i četvoro djece) u želji da otputuju na odmor i posjete najrazličite zemlje i prostore. Naspram tog zamišljenog svijeta nalazi se surova realnost i dolazak sudskih činovnika da ih isele iz iznajmljene kuće, da im popišu imovinu i izvrše prinudnu naplatu na osnovu tužbe stanodavca za višemjesečnu neplaćenu kiriju. 2.1.U „malim scenama“ uočljiv je redukovan broj komičnih junaka, dok su u kompozicionoj ravni prepoznatljiva izrazita sažimanja komediografskih početaka i završetaka. Espozicije su svedene ili potpuno sažete, ali su veoma funkcionalne, a često uz njih važnu dramaturšku ulogu i ekspozicionu dopunu ostvaruju precizne didaskalije. Raspleti su kratki, ali veoma efikasni i najčešće ukazuju na povratak junaka na normalnu liniju života. Dvostruki zapleti, karakteristični za Nušićeve velike komedije, svedeni su na jedan komični zaplet, često i na samo jednu komičnu situaciju. Najčešće su sasvim sažete ili potpuno izostavljene komične peripetije. Dvostruke kulminativne tačke iz velikih komedija, svedene su na samo jednu komičnu kulminaciju. Uočljivo je da u "malim scenama" zapleti najčešće počivaju na komičnim inverzijama, na izokretanju očiglednih istina, na prikazivanju bezazlenih dječijih igara, ali i ljudskih strasti i gluposti, društvenih anomalija, činovničke neobrazovanosti, te dovođenju junaka u raznolike (tragi)komične životne situacije. Sve to doprinosi da se u Nušićevim jednočinkama „teatralizacija zasniva na fiksnoj unutrašnjoj fokalizaciji, brižljivo pripremljenom završnom obrtu i humornom poentiranju kulminacione tačke.[4]Kao karakterističan primjer izdvajamo zaplet u jednočinki Dva lopova koji funkcioniše na principu komične situacije zasnovane na zamjeni ličnosti i zabuni u ličnosti. Dvojica „lopova“, jedan koji je pravi „provalnik“ i došao je da materijalno, a drugi koji je „ljubavnik“ i došao je da moralno pokrade domaćina, susreću se sasvim slučajno u isto vrijeme i na istom mjestu, u sobi domaćina koji je otišao na putovanje i ostavio mladu ženu samu kod kuće i to baš u proljeće kad u ljudskom tijelu bujaju svakojake strasti i želje. Ukrštanjem raznolikih namjera komičnih junaka dolazi do neobične komične situacije. Mlada žena je pozvala ljubavnika u kuću, a pravi provalnik je slučajno baš tada došao da ukrade novac i druge dragocjenosti iz kuće jer je bio uvjeren da su supružnici zajedno otputovali. Nušić na veoma vješt način, poigravajući se sa moralnim pitanjima koja su postavljena pred dvojicu lopova, svom drugom lopovu, onom provalniku, daje moralnu prednost, pred prvim lopovom ljubavnikom, tako da provalnik doživljava umjetnički preobražaj i od komičnog varalice transformniše se u komičnog rezonera ili iscjelitelja, koji svojim razložnim argumentima pomaže da dođe do razrješenja ove krajnje neprijatne situacije. U jednočinki Svetski rat zaplet je organizovan na komičnoj raspravi u okviru komične situacije zasnovane na stepenastom preuveličavanju i gradiranju događaja. Susret i razgovor povodom vjeridbe njihove djece dvojice roditelja započinje kao bezazlena „karikaturalna“ rasprava, zatim narasta do zabrinjavajuće komične „hiperbole“ u kojoj je rasprava poprimila uveliko neprijateljski i polemički karakter, da bi se u završnoj fazi preobrazio u „grotesknu“ komičnu kulminaciju, koja se zamalo nije završila fizičkim sukobom „budućih prijatelja“, a samim tim i propašću dogovora vjeridbe njihove djece. Arsa u tim trenucima uzima sifon sode i prska Mitu Bomaršea, a zatim u još snažnijem nastupu polemičke strasti „udara Mitu štapom po nogama“.[5] Međutim, nakon toga će u sažetom i efikasnom raspletu doći do smirivanja strasti i pobjede razuma, a samim tim i srećnog „dogovora“ braka. U tri jednočinke pod naslovom Naša deca komične situacije počivaju na prikazivanju „ljubavnih igara“ u kojima djeca oponašaju starije. Nezavisno od toga da li su to Pera i Zorica, koji imaju 7 i 6 godina, Milan i Marica, koji imaju 10 i 11 godina, ili Pavle i Jelica, koji imaju 15 i 14 godina, uvijek se radi o simultanim situacijama u kojima se kroz naivnu igru i doživljaj svijeta, zapravo, saopštavaju duboke životne istine. U navednim komadima Nušićeve „male scene“ zauzimaju mjesto „između komedije za odrasle i pozorišta za decu“,[6] što im daje specifičan komično-didaktički karakter i scensku otvorenost za različite generacije čitalaca ili gledalaca. U toj ravni moguće je govoriti o raznolikim značenjskim i idejnim analogijama ovih Nušićevih „malih scena“ sa srodnim proznim djelima, kao što su Autobiografija (1924) ili romana za djecu Hajduci (1933) i sl. Posebno je karakterističan komediografski postupak u jednočinki Muva zato što je ostvaren kroz komičnu situaciju koja počiva na „pantomimskom humoru“.[7] Jednog praktikanta zaposlenog u policijskom nadleštvu proganja u kancelariji nesnosna „muva“, tako da se od te neočekivane nevolje brani na različite načine, što uveliko asocira na gogoljevsku činovničku sliku svijeta. U jednom trenutku je, u skladu sa nušićevskim grotesknim pereuveličavanjem, uznemireni junak potegao pušku, a zatim je kao vrhunac te komične zabune nenamjerno ošamario načelnika nadleštva jer se muva neočekivano zaustavila na njegovom licu. Iako je uhapšen i vezan zbog svega toga kao kakav razbojnik, ostrašćeni, raspamećeni i unezvijerenipraktikant je „blaženo i pobedonosno“ podigao pesnicu i pokazivao ubijenu muvu srećan što se riješio „velike napasti“, a potpuno nesvjestan velike nevolje u kojoj se zbog toga našao. 3.0.Karakteristično je da Nušić u „malim scenama“ značajno redukuje broj komičnih junaka, tako se u jednočinkama Naša deca I, Kod advokata, Detto, pojavljuju samo po dva aktera, dok se u jednočinki Svetski rat pojavljuje sedam aktera, a u Kiriji čitavih devet aktera. Jednočinka Naša deca II ima tri aktera na sceni, ali se kao treći protagonista pojavljuju susjedi u ulozi statista i nemaju nijednu repliku. U jednočinki Naša deca III pored dvoje djece Pavla i Jelice, pojavuje se na sceni i treći junak, Jelicin otac, profesor Stojanović. U jednočinki Analfabeta pojavljuje se šest junaka, ali se pandur kao šesti junak pojavljuje samo u ulozi statiste. Tamo gdje se pojavljuje veći broj aktera, uočljivo je njihovo rijetko pojavljivanje u pojedinim scenama ili su njihove replike sasvim kratke, a ponekad imaju samo ulogu statista. 3.1.Uprkos redukovanom broju komičnih junaka, Nušić u „malim scenama“ oblikuje tri skupine tipova junaka koji su neophodni za uspješno ostvarenje komične kompozicije: „zabludjele osobe“, „varalice“ i „rezoneri“ ili „iscjelitelji“. Pokazujemo to na primjeru jednočinke Šopenhauer u kojoj ulogu „zabludjele osobe“ dobija mlada i lakovjerna djevojka Ružica Radulović, koja odbija da se uda i protivi se svakom obliku braka, ulogu „varalice“ ostvaruje Ružicin učitelj filosofije Gojko Filipović, koji joj iznosi nepostojeće tvrdnje Artura Šopenhauera u kojima se tobože protivi braku, dok ulogu „rezonera“ koji razobličava lažnog učitelja i vraća djevojku na normalnu liniju života ostvaruje Ružicin vjerenik, mladić Stanko Ristić. Pozicija junaka u ovoj jednočinki je karakteristična i po specifičnom postupku teatralizacije u kojoj se na kraju razotkrivaju kao „profesionalni glumci“ i neposredno se obraćaju publici.[8] Tipologija (tragi)komičnih junaka u jednočinki Kirija veoma je specifična, tako da otac kao slabo plaćeni činovnik jednog državnog nadleštva istovremeno ima ulogu i „varalice“ i „rezonera-iscjelitelja“. Nastojeći da utješi suprugu i djecu i da im olakša ne samo mučni sirotinjski život, već i saznanje da će biti prinudno iseljeni iz stana zbog neplaćanja kirije, otac se najprije pojavljuje kao dobroćudni „varalica“, koji priređuje porodici „iluziju putovanja“ u sva ona mjesta koja su maštali ili željeli da posjete. U toj ravni zapleta ostvarena je u ovoj jednočinki veoma neobična i neuobičajena upotreba „komičnih laži“, kao specifičnog sredstva jezičke komike. Poznato je da „laži“ postaju komične i da dolazi do oslobađanja/ostvarivanja njihovog smjehotvornog potencijala u trenutku kada su razobličene, kad nisu iskorišćene u koristoljubive svrhe, te kad je lažljivac ismijan.[9] Međutim, u ovom primjeru imamo potpuno drugačiji rasplet, a svoje dobroćudne laži razobličava sam „lažljivac“. Kad je njihova teška porodična situacija potpuno razotkrivena, ocu ne preostaje mu ništa drugo nego da djeluje i kao „rezoner-iscjelitelj“ i da ženi i djeci predoči do kraja njihov tragičan socijalni položaj u kome se nalaze. 3.2.Nušić je kao komediograf u velikim komadima često primjenjivao didaskalijeza dodatne opise scene i junaka, za uvode u zaplete, za iznošenje autopoetičkih stavova i sl. U značajnom broju jednočinki didaskalije su značajno redukovane, ali postoje i one kratke komediografske forme u kojima su prisutne opširne didaskalije i prozni opisi. To je naročito izraženo u uvodnom dijelu jednočinke Muva, kao i u jednočinkama Miš i Dugme. Možda najsadržajniju a opširnu didaskaliju pronalazimo u jednočinki Dva lopova, koja je osmišljena kao šaljivi zapis o proljeću i probuđenim tjelesnim strastima, a pogotovo o ženskoj nestalnoj prirodi koja dolazi najviše do izražaja onda kada je muž na nekom putovanju. Time je Nušić napravio prostor ne samo da nas pripremi za direktno uvođenje u zaplet, nego i za „iskazivanje svojih stavova o određenim pitanjima i iznošenje poetike smeha“.[10] Korisna je opširna didaskalija i u jednočinki Svetski rat, u kojoj je u opisu građanske sobe naročito potenciran prikaz „razapete karte svetskih bojišta izbodene čiodama i izbrazdane crvenim i plavim linijama“,[11] kao nagovještaja svih onih budućih dešavanja na sceni.U pojedinim jednočinkama ulogu didaskalija preuzimaju opširne uvodne replike pojedinih protagonista, što je naročito uočljivo u „maloj sceni“ Detto, u kojoj tek udata mlada i lakovjerna žena, junakinja Mila, čita stranice svog bračnog dnevnika i iskazuje nezadovoljstvo zbog toga što se u njenom bračnom životu ne dešava ništa uzbudljivo i što se iz dana u dan pojavljuju isti ili slični zapisi.3.3.Prepoznatljiva su prožimanja „malih scena" sa „velikim komedijama“, kao i drugim Nušićevim djelima (Analfabeta premaNarodnom poslanikuiSumnjivomlicu, Dvalopova prema Listićima i romanu Opštinskodete i sl.), ali i sa brojnim kozerijama i šalama iz komičnog feljtona Ben Akiba (1905-1910), kao i drugim humorističko-satiričnim pričama. Prepoznatljive su analogije i sa djelima drugih pisaca. Nušićeva šaljiva igra Svetski rat srodna je u osnovnom motivu i zapletu sa Trifkovićevom komedijom Francusko-pruski rat. U oba teksta, ugovaranje braka zaljubljene djece zamalo će biti dovedeno u pitanje zbog političkih strasti očeva i potrebe da raspravljaju o ratovima iako ni jedan ni drugi nisu učestvovali neposredno u njima. U srećnom raspletu strasti će ipak biti smirene, a ljubav će pobijediti i brakovi će biti sklopljeni na veliku radost porodica. Interesantno je napomenuti da i Trifković i Nušić na veoma sličan i umjetnički efektan način prikazuju parove violentnih karaktera komičnih junaka koji su opsjednuti džangrizavim strastima. Kod Trifkovića su to zemljoposjednik Petrović i činovnik u penziji Popović, koji raspravljaju o Francusko-pruskom ratu iz 1870-71. godine, a kod Nušića su to major u penziji, Arsa Popović, kao i gazda Mita Bomarše, koji raspravljaju o Prvom svjetskom ratu.4.0.Ukazujemo na to da Nušić u Analfabeti sredstvima jezičke komike ismijava glupost i neobrazovanost činovnika, na sličan način kako je to radio u ismijavanju gluposti i neznanja Jevrema Prokića u Narodnom poslaniku ili Jerotija Pantića u Sumnjivom licu. Kao što sreski načelnik u Analfabeti, zajedno sa svim pisarima i činovnicima, ne zna šta znači riječ „analfabeta“ pa šalje depešu ministru u kojoj školskog nadzornika proglašava za nepismenu osobu, tako i Jevrem Prokić ne zna šta znače riječi „javno mnenje“ i „individua“, tako da mu kćerka Danica mora da razjašnjava ta „zamršena mesta“. Jerotije Pantić, zajedno sa svojim činovnicima, ne zna šta znači pojam „sumnjivo lice“. Sve to ukazuje na opšte društveno stanje i poražavajuće saznanje o neobrazovanosti državne administracije i činovnika. Pored svega ovoga, u Analfabeti su prisutne i neke druge analogije sa velikim komadima. Pojavljuje se telegram iz ministarstva u kome pitaju da li u palanci postoje lica koja su „analfabete“, na sličan način kao što je u Sumnjivomlicu izministarstva, doduše povjerljivo i „pod šifrom“, stigao dopis o mogućem dolasku „sumnjivog lica“ u pograničnu palanku. Poznato je da je navedena komediografska tehnika u Nušićevom djelu često bila prisutna, a da je prihvatio zahvaljujući Gogoljevom Revizoru i sl. 4.1.Prepoznatljive su i literarne analogije koje ukazuju na prožimanja jednočinke Dva lopova sa Nušićevim memoarskim Listićima iz požarevačkog zatvora. Naročito je to uočljivo u ravni razmatranja paradoksalne sudbine „lopova“ u srpskom društvu. Kada se neko uvuče u kuću domaćina koji je otišao na put i pokrade mu „čast, obraz, sreću, domaći mir, sve, sve – onda se to zove ljubavna avantura“,[12] a kad se neko drugi uvuče u kuću tog istog domaćina i ukrade mu pedeset dinara, onda se to naziva „razbojništvom“. Paradoks je u tome što će taj orobljeni domaćin onih ukradenih pedeset dinara lako da nadoknadi, ali onu izgubljenu čast neće nikada. Nekoliko Nušićevih jednočinki direktno je povezano sa šalama i kozerijama iz feljtona Ben Akiba. Radi se „malim scenama“ Dugme, Kirija, Miš, Detto, Kod advokata; u kojima su prikazani raznoliki ljubavni zapleti o bračnim nevjerstvima, prevarama ili pokušajima prevara, o mladim i izazovnim sobaricama, sumnjičavim i netrpeljivim taštama, ljubomornim supružnicima i sl. Uvijek se radi o komičnim situacijama zasnovanim na nekom preuveličanom nesporazumu ili zabuni. Nekad je to „kijavica“ koja izaziva sumnjičavu taštu da optuži zeta za tajnu ljubavnu vezu sa lijepom sobaricom, sve do trenutka kad i ostali ukućani, pa i ona sama, takođe ne dobiju kijavicu. Nekada bezazlena potraga za „mišom“ koji se tobože sakrio ispod stola razotkriva bračno nevjerstvo mlade supruge, a ubrzo iza toga i muža koji je bio u isto vrijeme dogovorio tajni ljubavni susret sa lijepom i mladom sobaricom. Ponekad čitavu porodičnu dramu izaziva potraga za jednim „dugmetom“ koje nedostaje na fraku jednog običnog činovnika i zbog koga je zakasnio na zvanični prijem. Navedeni zaplet uveliko podsjeća na čuvenu scenu potrage za „cilindrom“ gospodina Sime Popovića u komediji Gospođa ministarka. U „maloj sceni“ Kod advokata mlada žena koja sumnja u vjernost i ljubav svoga muža zbog prenaglašene brbljivosti do te mjere je iznervirala zbunjenog advokata da prihvata da je zastupa u brakorazvodnoj parnici, ali napominje da će na sudu štititi interese njenog muža. 5.0.Ukazujemo i na specifične vrste ciklizacija „malih scena“ tako da ih uvezane u jedinstvenu kompozicionu cjelinu možemo posmatrati kao dijelove koji mogu da sačinjavaju formu jedne „velike komedije“. U tom smislu su naročito karakteristične tri „male scene“ pod zajedničkim naslovom Naša deca I, II, III, a sa identičnim podnaslovom „humoreska u jednom činu“, koje su zasnovane na zajedničkim pogledima na svijet odraslih iz perspektive djetinjstva. U svakoj od navedenih jednočinki kao glavni junaci pojavljuju se djeca različitog pola i uzrasta, u parovima od šest i sedam, deset i jedanest, pa sve do četrnaest i petnaest godina života, a komični zaplet je osmišljen kroz postupak stepenastog preuveličavanja njihovih bezazlenih dječijih igara u kojima oponašaju starije. Postupak komediografske ciklizacije „malih scena“ u kompozicioni kompleks „velike komedije“ prepoznatljiv je i među jednočinkama koje pripadaju tzv. „porodičnom ciklusu“, tako da je moguće prepoznati dramaturške analogije između komada Dva lopova, Miš, Detto, Kod advokata; koji razotkrivaju fenomen bračnih odnosa, ljubavi i nevjerstava, uzajamnog sumnjičenja i brakorazvodnih afera i sl. 6.0.Ukratko možemo na kraju ovoga izlaganja zaključiti da su Nušićeve „male scene“ u kompozicionom, smjehotvornom i svakom drugom pogledu, bile izazovna umjetnička ostvarenja, podjednako zahtjevna za tumačenje kao i drugi njegovi komični žanrovi i „velike“ književne forme. Veselu i tegobnu, komičnu i tragičnu stranu života svojih junaka, Nušić sagledava na takav način da nam saopštava duboke uvide u individualne i društvene anomalije svoga vremena. Prepoznatljivo je to podjednako u sferi privatnog i javnog života, porodičnih i bračnih odnosa, u životu djece i mladih, odraslih i starih ljudi, u ravni političkih strasti, socijalne patnje i siromaštva, činovničkih sudbina i sl. Ukazano je na činjenicu da u "malim scenama" zapleti najčešće počivaju na komičnim inverzijama, na izokretanju očiglednih istina, na prikazivanju ljudskih strasti i gluposti, društvenih anomalija, te dovođenju junaka u neodgovarajuće i komične situacije. Prepoznatljiva su prožimanja „malih scena" sa „velikim komedijama“, kao i drugim Nušićevim djelima (Analfabeta premaNarodnom poslanikuiSumnjivomlicu, Dvalopova prema Listićima i romanu Opštinskodete i sl.), ali i sa brojnim kozerijama i šalama iz komičnog feljtona Ben Akiba (1905-1910), kao i drugih humorističko-satiričnih priča. Prepoznatljive su analogije i sa djelima drugih autora. Nušićeva šaljiva igra Svetski rat srodna je u osnovnom motivu i zapletu sa Trifkovićevom komedijom Francusko-pruski rat. Prepoznatljive su i kompozicione ciklizacije pojedinih „malih scena“ tako da ih možemo posmatrati i kao mogući jedinstveni tekst velikih komedija (Naša deca I, II, III). Pokazano je da su Nušićeve „male scene“ u kompozicionom, smjehotvornom i svakom drugom pogledu, bile veoma uspješna umjetnička ostvarenja, te da je u njima došlo do kreativnog sažimanja i prožimanja postupaka karakterističnih za druge njegove komične žanrove i velike književne forme.
[1]Milorad S. Stokin, „Od komada s pevanjem i pucanjem do prve srpske opere“, Teatron, broj 184-185, jesen-zima, Beograd, 2018, str. 137. [2]Josip Lešić, Branislav Nušić – život i djelo, Matica srpska-Sterijino pozorje, Novi Sad, 1989, str. 14-15. [3]Goran Maksimović, „Komediografski Orfej-Smijeh Branislava Nušića“, u knjizi: Komediografski Orfej i drugi ogledi, Altera, Beograd, 2009, str. 140. [4]Aleksandar Pejčić, Teatralizacija vlasti – Komedije Branislava Nušića, Čigoja, Beograd, 2012, str. 48. [5]Branislav Nušić, Sabrane komedije, prir. Goran Maksimović, Zavoda za udžbenike, Beograd, 2005, str. 619. [6]Jovan Ljuštanović, „Nušićeve 'male scene' između komedije 'za odrasle' i pozorišta za decu“, Komedija u srpskoj književnosti, zbornik radova, Filološki fakultet Priština, 1997, str. 143. [7]Josip Lešić, nav. djelo, str. 210. [8]Aleksandar Pejčić, nav. djelo, str. 26. [9]Vladimir Jakovlevič Prop, Problemi komike i smeha, prev. Bogdan Kosanović, Dnevnik-Književna zajednica Novog Sada, Novi Sad, 1984, str. 104. [10]Milica P. Stojiljković, „Komediografski postupak Branislava Nušića u njegovim jednočinkama Dva lopova i Miš“, Nasljeđe, broj 34, Kragujevac, 2016, str. 123-131. [11]Branislav Nušić, nav. djelo, str. 615.
|
