detalj slike: KRK Art dizajn

Prvi deo možete pročitati OVDE

PROŽIMANjE PRIČE I ŽIVOTAU KNjIZI MIHAJLA PUPINA SA PAŠNjAKA DO NAUČENjAKA

 

 Prof.dr Goran Maksimović

Prikaz školovanja podsjeća na stranice vaspitnog i razvojnog tipa romana. Pupin nesumljive zasluge za svoje dalje školovanje pripisuje majci koja je bila nepismena, ali veoma pobožna i inteligentna žena, u porodici je njegovala prosvetiteljski kult Svetog Save i kao rijetko ko je poznavala Stari i Novi zavjet, a iskreno je vjerovala da nad njenim sinom jedincem, koga je kao što smo naglasili dobila u zrelim godinama, bdi duh Svetog Save. Jednom prilikom u sinovljevom prisustvu ispričala je učitelju san u kome joj se javio Sveti Sava i posavjetovao je da pusti sina u svijet na dalje školovanje: "Kćeri Pijada, uskoro će škola u Idvoru biti tesna za tvoga sina. Kada to bude, pusti ga da pođe u svet gde može naći više duhovne hrane za dušu svoju, tako željnu znanja i nauke..."[1] Nakon jedne besjede koju je govorio na proslavi Svetog Save u školi, a koju je spremio uz majčinu pomoć, kada je pobrao sve simpatije školskih drugova i učitelja, majka je nagovorila oca i Pupin je nastavio školovanje u Pančevu.

Na višim školama u obližnjem gradu otvara se jedan novi svijet Pupinovih saznanja i trajnog interesovanja za prirodne nauke. U tome je važnu ulogu odigrao njegov učitelj i nastavnik fizike Slovenac Kos koji je po prvi put prenio Pupinu saznanja o istraživanjima Amerikanaca Linkolna i Frenklina o brojnim fizičkim pojavama, a naročito o nastanku elektriciteta. Mladi Pupin ubrzo ta saznanja dovodi u vezu sa svojim dječačkim iskustvima sa obala Tamiša kada je sa čobanima čuvao dželepe volova tako što bi zabadali štapove u zemlju a onda bi oslanjanjem ušiju na te drvene drške lako čuli svaki zvuk i svako približavanje životinja obližnjim njivama kukuruza. Tako su sprečavali i kradljivce iz susjednog rumunskog sela da im otimaju zalutalu stoku. Na taj način Pupin je uspostavio tijesnu povezanost između zvuka i svjetlosti, te došao do spoznaje da je zvuk zapravo proizvod treperenja tijela. Svoja saznanja ovih fizičkih pojava Pupin je doveo u vezu i sa svirkom frule i muzikom srpskog gajdaša, a da nije ni slutio da će dvadesetak godina kasnije doći do važnog otkrića "električnog saglašavanja" koje će potpunu praktičnu primjenu dobiti u bežičnoj telegrafiji. Pupin je odgovore za svoja pitanja o postanku i fenomenu svjetlosti dovodio u vezu i sa narodnim mudrostima svojih Idvorana koji su imali izreku "Beri grožđe pre nego se sunce rodi, jer će žedni sunčani zraci popiti osvežavnu rosu sa njega", sa Njegoševom misaonom poezijom, kao i sa Davidovim psalmima.

Kao neobičnu važnu ličnost za svoje školovanje i poglede na život, Pupin izdvaja i čuvenog romantičarskog pjesnika i svoga katihetu iz Pančeva, protu Vasu Živkovića (1819-1891), koji ga je i podstakao da ode na dalje školovanje u Prag. Pančevačko razdoblje u životu mladog Mihajla Pupina je važno i zbog njegovog uključivanja u politički život srpskih đaka nakon jednog gostovanja i političkog zboga predvodnika "Ujedinjene omladine srpske", Svetozara Miletića (1826-1901), u ovome gradu u proljeće 1872. godine. Taj politički zbor je izazvao velike demonstracije srpske omladine protiv odluke austrijskih vlasti iz 1869. godine da Srbi graničari potpadnu pod ugarsku upravu, a u središtu protesta se našao i mladi Pupin zbog čega je po prvi put došao u ozbiljan sukob sa ugarskim vlastima koje su ga optužile za iskazivanje "revolucionarnog nacionalizma". Bile su to važne godine i događaji koji su pokazali da je u "nacionalnom životu Srba u Ugarskoj zaista došlo do velikog istorijskog zaokreta", što je neposredno uticalo i na "veliki zaokret u ličnom životu i daljoj sudbini Mihajla Pupina".[2] To je svakako ubrzalo donošenje odluke i saglašavanje njegovih roditelja da napusti Pančevo i u jesen 1872. godine ode na dalje više školovanje u Prag. Međutim, ispostaviće se da je i njegovo školovanje u Pragu bilo veoma neredovno zbog učešća u sukobima čeških đaka nacionalističke i panslavističke orijentacije sa njemačkim pangermanski nastrojenim omladincima, kao i zbog snažnog tugovanja za zavičajem. Na preporuku Vase Živkovića upoznao je u Pragu dvojicu čeških narodnih prvaka i vođa češkog narodnog preporoda u 19. vijeku, Františeka Palackog (1798-1876) i Františeka Ladislava Rigera (1818-1903). Tokom školovanja u Pragu iznenada mu je preminuo otac, pa je u jednom trenutku zbog snažne tuge i brojnih finansijskih nedaća bio planirao da napusti školovanje i vrati se kući i posveti se obrađivanju zemlje. Odustao je od te namjere zahvaljujući snažnoj podršci čitave porodice, a najviše majke koja je vjerovala u njegov talenat i uspjeh.

U prikazivanju svoga školovanja u Americi, Pupin je najviše prostora posvetio godinama provedenim na Kolumbija univerzitetu u Njujorku. Sa mnogo pažnje je predstavio istoriju tog univerziteta kroz izdvajanje znamenitih ljudi, poput Aleksandra Hamiltona (1757-1804), kao i brojnih drugih profesora koji su mu držali predavanja i pomogli mu da shvati suštinu američke tradicije. Bile su to velike ličnosti koje su obilježile istoriju čitavog američkog društva, a doprinosile su ogromnom ugledu Kolumbije i bile su ponos svakog upisanog studenta. Pupin naglašava da je na Kolumbija univerzitetu naučio ono što je još naslutio kao dječak na idvorskim pašnjacima da postoji "pesnička strana nauke",[3] što je bila njegova zvijezda vodilja tokom čitave kasnije naučne karijere. Da bi se izborio za svoje mjesto među studentima bila je važna i Pupinova fizička snaga i okretnost koju je stekao još u Idvoru, tako da se isticao u borilačkim disciplinama i atletici. Tu je naučio i jednu važnu stranu američkog mentaliteta i istorije o sportskom duhu, o zdravom rivalstvu i takmičenju ili "igranju igre" i poštovanju onih koji su bolji i sposobniji od vas, što mu je najviše pomoglo da se uklopi u američko društvo i postane njegov priznati i ugledni predstavnik. Zahvaljujući tome, Pupin je na trećoj godini studija bio izabran za razrednog predsednika.

Interesantno je naglasiti da se Pupin pred okončanje studija na Kolumbija univerzitetu dvoumio da li da se dalje usavršava u oblasti prirodnih nauka ili književnosti. Prevagnulo je interesovanje za prirodne nauke zahvaljujući tome što je na četvrtoj godini studija otkrio Faradejevu teoriju elektromagnetne indukcije i Maksvelovu teoriju elektriciteta koje su ga trajno okrenule prema njegovoj "prvoj ljubavi", izučavanju fizike i srodnih nauka. Kada je u ljeto 1883. godine, nakon devet godina od dolaska na američko tlo, iznova zaplovio lađom preko Atlantika prema Evropi, Pupin zaključuje šta se je sve promijenilo u njegovoj ličnosti za to vrijeme. U Njujork je donio "svest o najboljim tradicijama" svoga naroda, "duboku poštu prema njima i osećanje da su one svetinje" za njega. Najveće blago koje je ponio iz Amerike "jeste svest o tradicijama" njegove druge otadžbine, "duboka pošta prema njima, osećanje da su one svetinje" za njega.[4]   

Prikazivanje useljeničke borbe za opstanak podsjeća na stranice uzbudljivog avanturističkog romana u kojem je u središtu pažnje sudbina junaka koji na svaki način pokušava da se snađe i opstane u tuđem svijetu. Već na prvom susretu na njujorškim ulicama sa američkim dječacima bio je prinuđen da pokaže svoju fizičku snagu i savlada jednog nasrtljivog krupnog dječaka koji mu je htio da skine turski fes sa glave. U Americi je početnih pet godina živio teško, radeći kao fizički radnik na farmama u Delaveru i južnom Merilendu, te kao radnik u fabrici biskvita u Njujorku kada je počeo da pohađa Kuperovu večernju školu i Adelfi akademiju i da se samoobrazuje ne samo u prirodnim naukama, nego i u književnosti, istoriji, društvenim teorijama, u znanju latinskog i grčkog jezika i sl.

Pupin detaljno prikazuje važne osobe na tom njegovom putu useljeničkog šegrtovanja u Americi. Posebno izdvaja jednu djevojčicu na imanju u Delaveru, "dobru vilu" koja ga je počela da uči engleskom jeziku, a zatim i mladića Kristijana iz Njujorka, mašinistu Džima i radnika Bilharca iz fabrike biskvita koji su mu pomogli da lakše savlada put mukotrpnog integrisanja u američko društvo, kao i to da se ne zadovoljava malim ciljevima i ne odustaje od onoga zbog čega je došao u novi svijet, a to je dalje obrazovanje i naučno usavršavanje. Posebno mjesto zauzima poznanstvo sa slovenačkom porodicom Lukanić koja se bavila trgovinom u Njujorku, a ispostaviće se da je stari Lukanić poznavao Pupinovog oca i da je često kao torbar i sitni trgovac iz Kranjske, prije nego što se sa porodicom doselio u Ameriku, pohodio Idvor i čitav Banat. Lukanići su usadili vjeru mladom Pupinu da ne odustane od namjere da upiše koledž i na određeni način su ga podstakli da usmjeri pažnju sa Prinstona, koji je bio njegova prva želja, na Kolumbija univerzitet u Njujorku. To su godine u kojima Pupin odlično upoznaje američku istoriju i kulturu, a posebno američki duh slobode i velike ljude, prije svega naučnike i političare koji su uzdigli Sjedinjene države Amerike, poput Vašingtona, Linkolna, generala Granta, Frenklina, Džefersona i dr. Upoznao je do detalja američku "Deklaraciju Nezavisnosti" koja je bila osnovna prednost ove velike zemlje i prostor svima da postignu uspjeh ako ga dovoljno žele i ako su imali potencijala za to. Pupin je duboko vjerovao da je upravo u toj ideji slobode i poštovanja velikih ljudi koji su je stvorili bila najveća prednost Amerike u odnosu na sve druge zemlje, a pogotovo na Austro-Ugarsku monarhiju koja je bila podređena volji jedne, Habzburške porodice. 

Posebno je cijenio američkog romantičarskog pjesnika Brajanta Vilijama Kalena (1794-1878), a zatim i njegovog nešto mlađeg savremenika Henri Vodsvorta  Longfeloa (1807-1882), ali je sa velikom predanošću čitao Šekspira i Getea, kao i brojne antičke pjesnike i filosofe: Platona i Demostena, Homera, Sofokla, Horacija i Pindara i sl. Živo je pratio tada aktuelnu naučnu polemiku oko Darvinove evolucionističke teorije. U međuvremenu je dobro naučio engleski jezik, tako da je u septembru 1879. godine položio prijemni ispit na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, u tome mu je pomogla i činjenica da je bio u odličnoj fizičkoj kondiciji što je bio važan uslov za popunu njihovog proslavljenog veslačkog tima, a zbog pokazanog odličnog znanja odmah je bio oslobođen plaćanja školarine. Na kraju prve godine studija dobio je dvije novčane nagrade od po sto dolara, "jedna za grčki jezik, a druga za matematiku".[5] Materijalno se uglavnom izdržavao prihodima od podučavanja slabijih učenika iz bogatih porodica, a nerijetko je bio prinuđen da zarađuje i fizičkim radom. Pošto je bio veoma cijenjen kao privatni učitelj studenti su bili formirali grupu "Oktagon" kojoj je Pupin dodatno predavao grčki jezik, latinski i matematiku. To mu je dalo priliku da se upozna i zbliži sa porodicom Roterford, poznatoj po pionirskim istraživanjima u oblasti astronomije, koja je postala Pupinov pokrovitelj. Pogotovo se u tome isticao Luis Moris Roterford (1816-1892) za koga je Pupin tvrdio da "Njujork nikad nije imao lepši kov gospodina i naučnjaka od njega".[6] 

Po završetku školovanja na Kolumbija univerzitetu sredinom 1883. godine dobio je diplomu prvog akademskog stepena (Bachelor of Arts), a dan prije toga primio je američko državljanstvo. Kao zapažen student dobio je stipendiju za studije matematike i fizike na Kembridžu u Londonu (1883-1885), a zatim u Berlinu (1885-1889), iz fonda čuvenog američkog fizičara Džona Tindala (1820-1893). U Berlinu se u potpunosti posvetio izučavanju eksperimentalne fizike i odbranio je doktorat iz oblasti fizičke hemije kod čuvenog profesora Hermana fon Helmholca (1821-1894) sa temom "Osmotički pritisak i njegov odnos prema slobodnoj energiji". Pupin naglašava da se u Kembridžu po prvi put susreo sa ozbiljnim saznanjima eksperimentalne fizike i sa velikim ponosom je opisao svoj osamnaestomjesečni boravak na ovom slavnom univerzitetu. Stara zdanja koledža ulivala su mu osjećanje divljenja i poštovanja, a upoznavanje sa istorijom univerziteta i njegovim značajnim profesorima i naučnicima, ponos što je dobio veliku privilegiju da bude dio tog svijeta i tradicije. Još od Isaka Njutna Kembridž je bio pravi rasadnik matematičara, zahvaljujući čemu je Pupin značajno unaprijedio svoja teorijska znanja, a tu je stekao i nova saznanja o Majklu Faradeju (1791-1867), Džejmsu Klerku Maksvelu (1831-1879), Džonu Tindalu (1820-1893), već pomenutom Helmholcu i drugima, što mu je otvorilo trajne saznajne vidike. Zbog toga je između ostalog odlučio da u ljeto 1885. godine provede odmor u Škotskoj kako bi što bolje upoznao Maksvelovu postojbinu. Pupin je pred polazak u Berlin zaključio da je u Kembridž došao bez jasne predstave o svom naučnom putu, upoređujući to sa banatskom izrekom da se tu našao kao "guska u magli", a da je iz Londona pošao kao neko ko je izronio iz te guste magle i na rasvijetljenim naučnim putevima stigao u Berlin.

Prikaz naučne karijere uslovio je dominaciju popularnog, didaktičko-naučnog kazivanja, koje zauzima gotovo polovinu knjige Sa pašnjaka do naučenjaka. Prepoznatljivo je to već u Pupinovim zapisima o studiranju u Londonu i Berlinu, ali je puni smisao dobilo u prikazivanju kasnijeg naučnog rada kada se vratio u Njujork 1889. godine. U Berlinu je istražujući teorije i eksperimentalna saznanja Faradeja, Maksvela i Helmholca, kao i "osciliranja elektriciteta" Hajnriha Rudolfa Herca (1857-1894), te primijenjena istraživanja tada veoma cijenjenog naučnika Ernesta Vernera fon Simensa (1816-1892), konstruktora dinamo mašine koji je vodio jedno veliko električno preduzeće, Pupin razjasnio zagonetku zvuka i svjetlosti, što će postati trajna preokupacija njegovih kasnijih istraživanja, a što se pojednostavljeno može objasniti tvrdnjom da zvuk i svjetlost sliče jedno drugom, te da je "zvuk treperenje tela, a svetlost treperenje elektriciteta".[7] U Berlinu se susreo i sa jednom novom naučnom disciplinom, fizičkom hemijom, koja mu je privukla pažnju i postala tema njegovog doktorskog rada. Iz Berlina se vratio u Njujork sa važnim saznanjem da izučavanje fizike u pripremnim školama mora biti što više utemeljeno na praktičnim i eksperimentalnim saznanjima, da se više pažnje mora posvetiti termodinamičkim metodama istraživanja, te da se mora mnogo više pažnje posvetiti elektromagnetnoj teoriji o svjetlosti.

Naučnu karijeru Pupin je započeo u septembru 1889. godine kao nastavnik fizičke matematike u odjelu za elektrotehniku na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, gdje je narednih četrdeset godina radio kao istraživač i profesor, sve do penzionisanja 1929. godine. Kasnije je predavao i dinamiku, hidrauliku i teoriju o toploti. U toku dinamične i sveobuhvatne univerzitetske i naučne karijere izabran je za vanrednog profesora 1891. godine, a redovni profesor postao je 1901. godine. Početak je u svakom pogledu bio mukotrpan i težak, a pošto se Pupin bio opredijelio u tada živoj polemici između pristalica jednosmjerne i naizmjenične struje za podršku Teslinom otkriću naizmjeničnih struja, u jednom trenutku je bio čak ugrožen i opstanak njegove laboratorije. Nezavisno od svih poteškoća, čak i sudskih sporova koje je bio primoran da vodi kako bi zaštitio neke svoje pronalaske, Pupin je za vrijeme naučne karijere patentirao 34 pronalaskauglavnom iz oblasti telefonije, telegrafije i radio-tehnike, koji su mu donijeli ugled i slavu, bogatstvo i priznanja širom svijeta. Kao posebno važne izdvajamo pronalazak električnog rezonatora, što je postavilo temelje razvoju kasnije bežične telegrafije, a poznato je i to da je poslije Rentgenovih otkrića h-zraka, Pupin prvi u Americi konstruisao Rentgenov aparat zahvaljujući pronaležu sekundarnih h-zraka, a svjetsku slavu i bogatstvo stekao je pronalaskom tzv. "Pupinovih kalemova", koji su omogućili prenos električnih signala na velike daljine, a za čiju definitivnu ideju je zaslužan njegovo boravak u Švajcarskoj u ljeto 1894. godine. Zahvaljujući tome mnoga savremena sredstva komunikacije konstruisana su zahvaljujući Pupinovim pronalascima, a navedeni izumi su ga svrstali u red najvećih fizičara toga doba, među kojima su bili Vilhem Konrad Rendgen (1845-1923), pomenuti Hajnrih Rudolf Herc, Gustav Robert Kirkof (1824-1887), kao i naš Nikola Tesla (1856-1943) i dr. Napominjemo da Pupin i Tesla, kao sunarodnici, nisu mnogo sarađivali, a poznato je da su imali i određenih razmirica, koje su bile posljedica njihovih različitih karaktera, ali su iskazivali veliko poštovanje jedan prema drugom i uzajamno su uvažavali naučna otkrića i patente. Neposredno pred Pupinovu smrt u martu 1935. godine, Tesla ga je na Pupinov poziv posjetio u bolnici, nakon čega su se rastali kao "stari prijatelji".[8] 

Pupin je na završnim stranicama knjige Sa pašnjaka do naučenjaka opisao i teško zapaljenje pluća koje je dobio u proljeće 1896. godine, a zbog koga mu je život "pet dana visio o koncu".[9] Tada mu je od iste bolesti preminula i supruga Katarina što ga je gurnulo u dugotrajnu depresiju. Dok se oporavljao od bolesti i tuge za umrlom suprugom izgradio je posebnu ljubav prema uzgajanju konja, a to ga je podstaklo da kupi 1897. godine imanje u Norfolku, "blagoslovenom mestu" koje mu je povratilo zdravlje i sreću i postalo njegov pravi američki dom i zamjena za rodni Idvor. Zbog toga mu "nikad nije padalo napamet da traži lepšu luku sreće", ni u Americi, ni u Evropi.[10]

Iz zaključnog poglavlja "Državni savet za naučno ispitivanje", možemo vidjeti da je Pupin napisao više desetina naučnih radova iz oblasti tehničkih nauka i fizike, a kao uticajni i cijenjeni profesor na univerzitetu Kolumbija bio je jedan od osnivača "Dražavnog saveta za nacionalno istraživanje", na inicijativu predsednika Vudro Vilsona, koji je bio velika prethodnica nastanku današnje NASE. Pupin je bio harizmatična ličnost, odličan i upečatljiv u javnim nastupima, zanimljiv predavač, popularizator nauke i uticajan podjednako u naučnim i političkim krugovima u SAD, kao i u svome srpskom zavičaju.

U aktivnu političku podršku srpskom narodu uključio se naročito nakon aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine i njenog nasilnog uključivanja u sastav Austro-Ugarske monarhije poslije tri decenije prethodne okupacije ovog prostora. "Balkanski ratovi omogućili su Pupinu da iseljeničkom pokretu među Srbima da politički karakter i obeležje".[11]Posebno se dokazao kroz ogromnu pomoć koju je pružao srpskom narodu u toku pomenutih balkanskih i Prvog svjetskog rata, obavljajući i ulogu srpskog generalnog konzula u Sjedinjenim državama. "Dekretom ministarstva inostranih poslova Kraljevine Srbije od aprila 1911. Mihajlo Pupin je imenovan za počasnog generalnog konzula Srbije u Njujorku. Prvo sjedište Generalnog konzulata Kraljevine Srbije bilo je u Srpskom domu Saveza Sloga u Njujorku".[12] Pupinova aktivnost ogledala se podjednako na vojničkom i humanitarnom planu, jer je preko svojih organizacija učestvovao u okupljanju i slanju dobrovoljaca, te u novčanoj pomoći i slanju hrane i odjeće, kao i u predavanjima i javnim nastupima u kojima je širio pozitivnu i pravu sliku o prirodi borbe srpskog naroda,zbog čega je bio u stalnom sukobu sa diplomatskim predstavnicima Austro-ugarske monarhije na američkom tlu.

Pupin je odigrao ogromnu ulogu i u razvoju američke avijacije kada je u toku Prvog svjetskog rata otkrio radio-telefone kao sredstvo komunikacije između aviona u neposrednom letu. Zahvaljujući svemu tome, u toku života dobio je šest medalja za naučna otkrića, kao i tri visoka državna odlikovanja (od kojih i jugoslovensko odlikovanje Belog Orla Prvog Reda). Pupin je bioredovni/stalni član Američke nacionalne akademije nauka i Srpske kraljevske akademije, predsednik šest naučnih i stručnih institucija i počasni doktor nauka osamnaest univerziteta u svijetu. Mi danas znamo i da je ostavio iza sebe više izvanrednih đaka i nastavljača njegovih naučnih istraživanja, među kojima ovdje kaoposebno značajne izdvajamoRoberta Endrjuz Milikena (1868-1953) i Irvinga Langmjura (1881-1957,koji su kasnije dobili Nobelovu nagradu za nauku.

Mihajlo Pupin je kao naučnik bio sljedbenik prirodnih disciplina, najviše teorijske i eksperimentalne fizike, kao i fizičke hemije, dao je nemjerljivi civilizacijski doprinos u oblasti elektriciteta, telefonije, telegrafije i radiologije, ali je bio duboko okrenut saznavanju duhovnih vrijednosti i metafizičkih tajni, tako da nikada nije prestao da traga za onom višom, filozofskom dimenzijom naučnih saznanja kojima je mogao da stremi samo onaj čovjek koji je bio istinski pjesnik među naučnicima. Knjiga Sa pašnjaka do naučenjaka predstavlja uzbudljivo književno djelo u kojem se na najljepši način prožimaju sadržajan život i raznovrsna literatura sa djelotvornim ukrštanjem autobiografsko-memoarskog, putopisnog, naučno-didaktičkog i romanesknog kazivanja. To je djelo u kojem su ispričane najljepše pohvale porodici, a pogotovo ličnosti majke, banatskom zavičaju, svome srpskom narodu i njegovoj živoj tradiciji, ali i pohvala tadašnjem američkom društvu zasnovanom na demokratskim slobodama, naučnom idealizmu i ravnopravnim šansama za sve, a pogotovo za one najsposobnije i najobrazovanije.

Sve su to razlozi zbog kojih je u trajanju dugom gotovo čitavih stotinu godina Pupinova knjiga Sa pašnjaka do naučenjaka prepoznata kao jedna od najuzbudljivijih i najbolje napisanih autobiografija na engleskom jeziku i na američkom tlu, kao i jedna od najpotpunijih dokumentarno-umjetničkih i beletrističkih knjiga objavljenih na srpskom jeziku. U svakom pogledu se radi o književnom djelu koje izaziva, poučava i osvješćuje, koje pročišćava i opominje, a iznad svega budi najljepša saznanja i osjećanja u čovjekovom biću. Radi se o književnom djelu koje nesputano razvija duboku patriotsku svijest, humanost i podjednako razumijevanje za vrijednosti svog i svih drugih prosvećenih naroda i njihovih istaknutih pojedinaca.   

 

 KRAJ

---

[1]Isto, str. 12.

[2]Nikola Petrović, "Pupinov zavičaj u vreme njegovog školovanja i u doba Prvog svetskog rata", Život i delo Mihajla Idvorskog Pupina, zbornik radova, Novi Sad, 1985, str. 100.

[3]Mihajlo I. Pupin, nav. djelo, str. 108.

[4]Isto, str. 146.

[5]Isto, str. 124.

[6]Isto, str. 132.

[7]Isto, str. 258.

[8]Vojislav Gledić, Mihajlo Pupin – život i delo, CIP, Podgorica, 2005, str, 112.

[9]Mihajlo I. Pupin, nav. djelo, str. 345.

[10]Isto, str. 350.

[11] Dragoljub Živojinović, "Nacionalno-politički rad Mihajla Pupina u Sjedinjenim američkim državama", Život i delo Mihajla Idvorskog Pupina, zbornik radova, Novi Sad, 1985, str.360.

[12]Milan Bulajić, "Doprinos Mihajla Pupina u stvaranju jugoslovenske države", Život i delo Mihajla Idvorskog Pupina, zbornik radova, Novi Sad, 1985, 371.

PODELITE OVAJ TEKST NA: